Charyzmatyczna rola Marii Laurencji Longo w ukształtowaniu Klarysek Kapucynek

 

1. Historyczny punkt widzenia: Maria Laurencja, założycielka.

Historycy Kościoła są zgodni w opisywaniu szesnastego wieku jako wielkiego wieku reform. Ta atmosfera reformy sprowokowała wielki ruch, który obejmował stare Zakony, tworzył nowe formy życia zakonnego i świeckiego, ukazał się dramatycznie w schizmie Marcina Lutra i osiągnął solidny rozwój magisterium wraz z Soborem Trydenckim, który naznaczył kolejne wieki Kościoła Katolickiego.

Historia Marii Laurencji Longo została przeniknięta tym duchem reformy, uwydatniając jej postać, jako świeckiej kobiety aktywnej społecznie, przywołującej i koordynującej solidarne siły na służbie potrzebujących w szerokim ruchu charytatywnym „Bożej Miłości”¹. Założenie Szpitala dla nieuleczalnie chorych w Neapolu i wieloletnia w nim służba, są wyraźnym ukazaniem nowego oblicza Kościoła w duchu humanistycznym i naznaczonym solidarnością. Jej duchowa postać wyłania się wraz z innymi aktywnymi, ważnymi kobietami, niespokojnymi i społecznie znaczącymi². Jej wsparcie i gościnność wobec rodzącej się reformy Kapucynów podczas ich przybycia do Neapolu, włącza ją w łańcuch „matek duchowych” pierwszych braci; oraz do tych wielkich postaci kobiecych protektorek, które odegrały decydującą rolę w trudnych zmiennościach losu pierwszych dziesięcioleci³.

Pod koniec swojego życia Maria Laurencja poczuła natchnienie do uzupełnienia tego płodnego dzieła poprzez założenie klasztoru sióstr. Początkowo wraz z grupą kobiet z nią współpracujących utworzyła wspólnotę Tercjarek Franciszkańskich, która zostanie zatwierdzona jako klasztor przez papieża Pawła III bullą Debitum pastoralis officii, z 19 lutego 1935 roku, z zachowaniem Reguły Świętej Klary. W bulli tej, Maria Laurencja została wskazana jako założycielka, ustanowiona dożywotnią opatką i upoważniona do ustalenia norm i rozporządzeń, które nadadzą klasztorowi własną fizjonomię⁴. Niedługo potem, w 1538 roku, w breve motu proprio Cum Monasterium, władza Kościoła połączyła definitywnie dopiero co założony klasztor z reformą Kapucynów, definiując w ten sposób tożsamość Kapucynek. Przekraczając znaczącą sympatię Matki Laurencji wobec Teatynów i intensywną przyjaźń duchową ze świętym Kajetanem, w tym określeniu tożsamości jako kapucynki, skupia się historia wzajemnego wpływu dotyczącego reformatorskiej postawy wobec charyzmatu franciszkańskiego i nie może być to interpretowane jedynie jako zwykły zbieg okoliczności, ale jako spójny i współistniejący fakt⁵.

Oto dlaczego, z historycznego punktu widzenia, możemy wyraźnie stwierdzić, że Maria Laurencja Longo jest założycielką pierwszego klasztoru mniszek kapucynek, oraz inicjatorką ruchu reformy, rozwijającego się poprzez nowe fundacje, które stopniowo tworzyły Zakon z własną fizjonomią i specyficzną tożsamością.

Opór braci kapucynów przed przyjmowaniem troski pasterskiej nad klasztorami sprawiała, że wiele z nich było zakładanych i rozwijało się pod pieczą lokalnych biskupów. Ponieważ pozostawały klasztorami autonomicznymi, powstawała wielka różnorodność zwyczajów i norm, aż do 1610 roku, gdy Prokurator Kapucynów, br. Hieronim z Castelferretti, zredagował i zlecił wydrukowanie tekstu konstytucji Mniszek Kapucynek Klasztoru Świętego Krzyża w Rzymie, dostosowując je do wymagań Soboru Trydenckiego. Konstytucje te zostały przyjęte przez zdecydowaną większość Kapucynek.

Trzeba zauważyć, że Kapucyni, jako reforma franciszkańska, byli nominalnie włączeni w Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych, z własnym Wikariuszem Generalnym i dużą autonomią, aż do 1619 roku, gdy otrzymali dzięki papieskiemu Breve Alias felices Recordationis, niezależność jako Zakon, a Wikariusz generalny został mianowany Ministrem Generalnym i uznany za pełnoprawnego następcę świętego Franciszka, podobnie jak Ministrowie pozostałych gałęzi⁶.

Jeśli założenie Kapucynek jest interpretowane w taki sposób, jak gdyby chodziło o założenie współczesnego instytutu życia zakonnego, wpada się w anachronizm, który ryzykuje dojście do błędnej wizji procesu historycznego. Zakon monastyczny o reformatorskim duchu, utworzony z autonomicznych klasztorów, nie może zostać porównany do zakładania instytutów zakonnych o scentralizowanym zarządzie, gdzie założyciel lub założycielka zakłada wspólnotę opartą na ewangelicznej intuicji, jest prawodawcą i zostawia piętno, które następnie powoduje linearny rozwój różnych domów, regionów i prowincji, wszystkich połączonych jednym modelem założycielskim. Historyczny rozwój Kapucynek nie ma nic wspólnego z tym stylem; przeciwnie, jest dużo bardziej złożony i zróżnicowany.

Bez wchodzenia teraz w nakreślenie tego rozwoju klasztorów, które powstawały w różnych okolicznościach i inspiracjach, które kształtowały krok po kroku Zakon Mniszek Kapucynek, historia mówi nam, że jego początek jest bezdyskusyjnie w klasztorze w Neapolu, który ma za założycielkę wybitną znakomitą postać Marii Laurencji Longo.

 

2. Punkt widzenia teologii charyzmatów: Maria Laurencja Longo, reformatorka.

Z punktu widzenia teologii duchowości, a dokładniej teologii życia konsekrowanego i charyzmatów, bardzo ważna jest rola, którą przypisuje się założycielowi lub założycielce, jako pierwszej adresatce daru Bożego i pośredniczce objawienia dla swoich naśladowców, powołanych, aby wcielać ten dar w życie dla dobra Kościoła. Założyciel jest w pewnym sensie modelem do naśladowania i „kanonem” charyzmatu.

Sobór Watykański II zaprasza bowiem różne instytuty do przebadania swojego życia i działalności, porównując je z charyzmatem ich założycieli: „Należy więc wiernie rozeznawać i zachowywać ducha i właściwe zamiary Założycieli, jak również zdrowe tradycje, bo wszystko to stanowi dziedziczną własność każdego instytutu”⁷.

W tej perspektywie korzystna jest interpretacja danych historycznych dotyczących początków Klarysek Kapucynek, aby pytać o rolę „charyzmatyczną” Matki Marii Laurencji Longo. Czy może być ona rozważana jako założycielka, wcielenie i model charyzmatu?

Zgłębiając nieco teologię charyzmatów, powstaje pytanie: jaki jest charyzmat założyciela? W poszukiwaniu odpowiedzi, wyłania się pierwsze rozróżnienie pomiędzy „charyzmatem założyciela” i „charyzmatem założycielskim”. Ten pierwszy rozumie się jako treść duchowego doświadczenia i jego przesłanie w kontekście szczególnej historii życia, nawiązując do bardziej osobistego wymiaru i, przynajmniej w niektórych aspektach, jedynego i nie dającego się przekazać. Z drugiej strony „charyzmat założycielski” odnosi się raczej do sposobów działania Ducha Świętego w chrześcijaninie, który pobudza do dania życia nowej instytucji w Kościele⁸.

„Oprócz charyzmatu założyciela i charyzmatu założycielskiego, można dodać, że istnieje charyzmat założenia lub założycielski […]. „Charyzmat założycielski” byłby tym własnym wymiarem charyzmatycznym założyciela przeżytym przez niego na pierwszym miejscu, który został przyjęty przez bezpośrednich uczniów i który przekazuje się następnym pokoleniom jako dziedzictwo do zachowania”⁹.

W tych – nakreślonych przez refleksję teologii charyzmatów – ramach, znajdujemy w doświadczeniu ostatnich lat życia Marii Laurencji punkt kulminacyjny jej drogi ludzkiej i duchowej, która kończy się, aby przekształcić ją w narzędzie Ducha Świętego, aby ofiarować charyzmat, który znacznie przekracza to, co ona sama przeżyła. Jako „charyzmat osobisty” możemy odkryć wzrost i rozwój dzieła łaski, która doprowadziła ją od heroicznego doświadczenia miłosierdzia do kontemplacyjnej ciszy. Wiele lat naznaczonych przez miłość Boga wprowadzoną w czyn wobec ubogiego brata, doprowadzając franciszkańskiego ducha do heroizmu oddania, dojrzewały w ostatnim okresie jej życia, gdy Duch wzbudził w niej pragnienie przyjęcia Bożej tajemnicy w życiu kontemplacyjnym. Mogła tak żyć jedynie kilka lat, i szybko została powołana do domu Ojca.

Poprzez tę osobistą drogę, stała się inicjatorką nowej wspólnoty, przewodnicząc grupie kobiet, i została popchnięta mocą Ducha Świętego, aby dać początek klasztorowi z własnym stylem, uznanym przez władzę Kościoła. Jej „charyzmat założycielski” objawia się w jej przekonaniu i jej upartej wytrwałości, aby dać formę temu dziełu, które ją przekroczy.

Jest jednak jasne, że poprzez tę fundację nie ofiarowuje Kościołowi daru Ducha zupełnie nowego: „charyzmat założycielski” jest „charyzmatem reformy”, to znaczy, że proponuje się powrót do autentycznych intencji założycieli, którymi są święty Franciszek i święta Klara. To co jest „nowe”, to sposób tej reformy, której charakterystyka uzasadnia oryginalność jej fundacji. Wyraża się ona w powrocie do ścisłego zachowania Reguły świętej Klary, Konstytucji wielkiej reformatorki świętej Kolety, i uczestnictwie w reformatorskim duchu braci kapucynów, którym starali się żyć.

Fundacja zainspirowana przez Boga w Marii Laurencji odnosi się do dzieła Ducha Świętego w prawdziwych Założycielach duchowości, uważanych za pośredników oraz pierwowzory charyzmatu. Longo nie stawia siebie samej lub swojej duchowej drogi jako punkty odniesienia, będzie raczej drogowskazem, pobudzając ruch wierności początkom duchowości, aby przeżywać ją z „nową” intensywnością, odpowiednią dla nowego wieku i nowego klimatu w Kościele, który stara się odnawiać w odmiennej wrażliwości społecznej. Możemy w niej odkryć „charyzmat reformy”, jako dar Ducha, który wzywa nas do powrotu do pierwotnych źródeł, nie tylko aby powtarzać przeszłość, ale aby zaofiarować jego nowość w zmieniających się okolicznościach.

Mówiąc poprawnie, historia ukazuje nam, że nie została przeprowadzona reforma w sensie ścisłym, której protagonistkami byłyby siostry Drugiego Zakonu, które podjęły się odnowy swojego życia z bardziej ścisłym zachowaniem reguły. W tym przypadku grupa świeckich kobiet została wezwana, aby założyć nową instytucję¹⁰. W każdym razie, odczytując dzieło Ducha Świętego, jego łaska wzbudziła reformatorski nurt w pniu Rodziny franciszkańskiej, podkreślając wierność intuicjom prawdziwych Założycieli. Kapucyni i Kapucynki poczuli się powołani do ponownego zaproponowania samego charyzmatu początków i zaktualizowali w pewnym sensie, w ich uwarunkowaniach historycznych, wzajemne relacje, które łączyły świętego Franciszka i świętą Klarę.

Ta interpretacja „charyzmatu reformy”, z silnym odniesieniem do początków i po części nowa, jest następnie podkreślana w nauczaniu ostatnich Ministrów Generalnych Kapucynów, jak możemy zobaczyć w następujących paragrafach:

Nasza reforma kapucyńska dążyła do powrotu do pierwotnej intencji świętego Franciszka, i w pierwszych latach nie chciała zajmować się klasztorami mniszek, ponieważ uważała to za pracę stabilną i delikatną, przeciwnie do tego, czego wymagało ubóstwo oraz itinerancja. W ten sposób, pierwsze Konstytucje naszej Reformy zakazywały tego w sposób absolutny¹¹. Czcigodna Laurencja Longo stanowiła prawdziwy „cud”, uzyskując, że w 1538 roku papież uznał klasztor w Neapolu, zatwierdzony już w 1535 roku, pod pierwszą regułą świętej Klary i agregowany do kapucynów¹². Inspiracja i pasja Matki Laurencji pozwoliły reformie kapucyńskiej odzyskać oryginalny sposób wyrażania dwóch oblicz tego samego charyzmatu¹³.

Nasz „hermeneutyczny klucz do odczytania Św. Franciszka i jego dziedzictwa został głęboko naznaczony tą szczególną, zrodzoną w XVI stuleciu tradycją […] Dzisiaj wydaje nam się czymś bardzo oczywistym i łatwym odwoływanie się do Św. Franciszka, zapominając o naszej historii i wydarzeniach, które dały początek naszej tradycji […] Każdy charyzmat staje się bogactwem, jeśli jest rozumiany i przeżywany; dotyczy to również wielkiej rodziny franciszkańskiej, w której istnieje jedno źródło, ale strugi wypływające z tego źródła utworzyły różne strumienie i rzeki”¹⁴.

Chcę analogicznie rozważyć to, co zdarzyło się w Zakonie Braci Mniejszych Kapucynów: ich początek był naznaczony przez tak wiele wysiłków, które doprowadziły braci, aby uznawać się zawsze synami świętego Franciszka z Asyżu, nie negując wszakże, że niektórzy w początkach „Reformy kapucyńskiej” przyczynili się do jej rozpowszechniania, a przede wszystkim do jej rozwoju w wiernym naśladowaniu świętego Franciszka. W ten sam sposób, czcigodna Służebnica Boża może być rozumiana, bez konieczności wprowadzania tego do tekstu konstytucji, jako narzędzie, przez które „Reforma kapucyńska” odegrała niedrugorzędną rolę w przyjęciu Klarysek kapucynek na świecie, której reguła jest taka sama jak świętej Klary z Asyżu, w której wszyscy są uznani. Na tym polega wierne i uczciwe uznanie uczestniczenia Longo w rodzącej się rodzinie klariańskiej¹⁵.

 

3. Zakończenie

Zalecenie Soboru Watykańskiego II, aby patrzeć na założycieli, prowadzi nas wyraźnie do rozważenia Marii Laurencji w początkach Kapucynek, ale również do niezwłocznego przeniesienia wzroku na świętą Klarę, założycielkę, która ze swej strony odnosi się do świętego Franciszka jako Założyciela¹⁶. To spojrzenie na założycieli nie dotyczy jedynie przeszłości, ale również teraźniejszości w zmieniających się okolicznościach obecnego czasu. Fundamentalne intuicje założycieli w dialogu ze współczesnością charakteryzują ducha reformy.

Na tych fundamentach buduje się naszą szczególną tradycję kapucyńską, która uznaje w duchu i w reformatorskim kontekście szesnastego wieku swoje „proprium” wewnątrz wielkiej rodziny franciszkańskiej: charyzmat reformy¹⁷. Dlatego konieczne jest „poznać charakter oraz zamysł naszej wspólnoty braterskiej, abyśmy zachowali wierność Ewangelii oraz naszej autentycznej tradycji poprzez powrót do pierwotnej inspiracji, to jest do życia i Reguły naszego Ojca, świętego Franciszka, przez nawrócenie serca, aby w ten sposób nasz Zakon nieustannie się odnawiał”¹⁸. Ten charyzmat reformy ukazuje szczególne nachylenie duchowości franciszkańskiej¹⁹.

Nie wydaje się sensowne, aby przeciwstawiać interpretację postaci Marii Laurencji jako założycielki i jako reformatorki. W sensie historycznym, jest założycielką pierwszego klasztoru Kapucynek. W sensie charyzmatycznym, jest inicjatorką ruchu reformy Drugiego Zakonu.

Ignorowanie ciężaru i znaczenia Matki Marii Laurencji w poszukiwaniu czystości odniesienia do Klary i Franciszka, może doprowadzić nas do utraty z pola widzenia tego, co jest szczególnie kapucyńskie, naszego szczególnego podejścia do dziedzictwa charyzmatycznych początków franciszkańskich. Z drugiej strony, przyznać jej nadmierny ciężar byłoby wynaturzeniem jej roli wskazywania na dostosowany powrót do źródeł formy życia.

Być może, jak się to często zdarza, harmonię ceni się w równowadze napięć elementów, dając im właściwą miarę. Konstytucje Kapucynek wyrażają to po prostu następująco: „Nasz Zakon Klarysek Kapucynek zachowuje Regułę świętej Klary, potwierdzoną przez Innocentego IV, według ducha reformy przeprowadzonej przez czcigodną Laurencję Longo i zatwierdzonej przez Pawła III bullą „Debitum pastoralis officii” z dnia 19 lutego 1535 r.”²⁰.

Maria Laurencja, założycielka i reformatorka. Możemy zakończyć tym, że oba tytuły odpowiadają jej w pewnym sensie, z komplementarnych perspektyw, nawet jeśli nie są interpretowane w sposób absolutny lub oddzielnie.

 

Leonardo Ariel González Ruilópez OFMCap

tłum. Judyta Katarzyna Woźniak OSCCap

1. Por. Francesco Saverio Toppi, Maria Lorenza Longo e l’opera del divino amore a Napoli, Napoli, 1954.
2. Por. Fiorenzo Mastroiani, María Lorenza Longo, fundadora de las clarisas capuchinas y del hospital de los Incurables, Pamplona, 2005. “Tres grandes viudas” pp 54-56.
3. Por. Carlos Piccone Camere, “Presencia y figura de la mujer en los orígenes de la reforma capuchina” en Estudios Franciscanos 118 (2017) 377-422.
4. Por. Lázaro Iriarte, Las Capuchinas pasado y presente, Sevilla, 1996, pp. 17-26.
5. Por. Roberto Cuvato, “I cappuccini di Napoli e Maria Lorenza Longo: origini e influssi” en Rivista Storica dei Cappuccini di Napoli, anno III (2008) 51-88.
6. Por. Lázaro Iriarte, Historia Franciscana, tomo II, cap. III “Los Capuchinos”.
7. Sobór Watykański II, Perfectae caritati. Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego, 2b, 28 października 1965 r.
8. Por. Fabio Ciardi, I fondatori uomini dello Spirito. Per una teologia del carisma di fondatore, Citta Nuova Editrice, Roma 1982.
9. Por. Daniel de Pablo Maroto OCD, “Teología y espiritualidad de los carismas”, en Salmanticensis 60 (2013) 453-481.
10. To samo rozróżnienie zostało wprowadzone przez różnych autorów Karmelu Terezjańskiego w ich refleksji dotyczącej roli świętej Teresy od Jezusa, utrzymując, w tym przypadku, przewagę misji charyzmatycznej założycielki niż reformatorki. Por. Ildefonso Moriones, “Santa Teresa ¿fundadora o reformadora?” in Teresianum 41 (1990/2) 669-684; Emilio Martínez, “Teresa de Jesús fundadora. Ayer, hoy y mañana, un proyecto necesario” in Revista de Espiritualidad 71 (2012) 401-424.
11. Por. Konstytucje św. Eufemii, rozdz. XI, Rzym 1536.
12. Por. Papież Paweł III, Motu proprio Cum Monasterium, 10 grudnia 1538.
13. Mauro Jöhri, Dwa oblicza tego samego charyzmatu, List Ministra generalnego do Klarysek Kapucynek, 1,3, rzym, 2014.
14. Mauro Jöhri, Tożsamość i przynależność. List ministra generalnego do kapucynów i Klarysek Kapucynek, 1,1; 1,4,2, Rzym, 4 października 2014.
15. Roberto Genuin, List do sióstr Komisji do spraw rewizji konstytucji, rzym, 6 marca 2020, prot. 00150/20.
16. Por. Święta Klara z Asyżu, Reguła 1,1; 6,1nn; Testament 5,7.
17. Por. Ratio formationis OFMCap, Żyć według formy Świętej Ewangelii, nr 57, 73, Rzym 2019.
18. Konstytucje OFMCap 4,1-2, Rzym 2013.
19. Por. Mauro Jöhri, “Le Costituzioni dei Frati Minori Cappuccini. Alla ri-scoperta della peculiare declinazione cappuccina dell’ispirazione di Francesco”, in Italia Francescana 84 (2009) 409-417.
20. Konstytucje Mniszek Klarysek Kapucynek nr 3, Rzym 1986.