Kapucynki

Relacja pomiędzy Kapucynami i Kapucynkami

22 stycznia 2022

Gdy kontempluje się w sposób panoramiczny ewolucję historyczną Klarysek Kapucynek, staje się jasne, że odnowa duchowa spowodowana powstaniem i rozpowszechnieniem Reformy kapucyńskiej miała wpływ na duchowość całych pokoleń kobiet, które pragnęły realizować własne aspiracje, włączając się w przeżywanie wspomnianej reformy w jej żeńskim obliczu. Ale uderza również niechęć, z jaką bracia przyjmowali cura monialum, to znaczy odpowiedzialność prawną prowadzenia i towarzyszenia klasztorom, którą przyjmowali z posłuszeństwa i jedynie w szczególnych przypadkach.

 

Krótka historia paradoksalnej relacji

To napięcie istniało od początku. Reforma kapucyńska miała silne pragnienie powrotu do pierwotnej intencji Franciszka. Odrzucała przyjęcia opieki nad klasztorami mniszek, ponieważ uważała to za pracę stabilną, stałą i delikatną, przeciwną ubóstwu oraz itinerancji. W ten sposób pierwsze Konstytucje zakazywały jej absolutnie1.

Błogosławiona Maria Laurencja Longo dokonała praktycznie „cudu”, gdy w 1538 roku papież zdecydował, że klasztor w Neapolu zostanie agregowany do braci i będzie poddany ich kierownictwu. Przyjęli to zadanie w synowskim posłuszeństwie papieżowi, ale również pod groźbą ekskomuniki2. Dokument ten łączył kanonicznie braci z klasztorem Trenatré, ale nie łatwo było realizować ten sam model w kolejnych fundacjach.

To początkowe napięcie nie było zbiegiem okoliczności. Powtarzało się jako model zachowania przy wielu okazjach w różnych fundacjach. Paradoksalna relacja pomiędzy podziwem i dystansem, współpracą i niezrozumieniem3.

Sobór Trydencki postawił na paradygmat silnie normatywny i sztywny życia zakonnego. Nowe prawodawstwo przyznawało kobietom, a szczególnie mniszkom, konkretną rolę modlitwy i milczenia: „Zamknięcie i poddanie władzy męskiej stały się fundamentalnymi normami, które znacząco wpłynęły na transformację klasztorów żeńskich w epoce nowożytnej”4. Reforma trydencka przypisywała kobiecie rolę pasywną w instytucji kościelnej i pośrednio w całym społeczeństwie. Wskazywała życie klauzurowe, jako jedyną „ucieczkę” dla kobiet niespokojnych i pragnących większej doskonałości i poświęcenia. Sytuacja ta tłumaczy po części mnożenie się klasztorów na terenie całej Europy oraz wielką liczbę sióstr wizjonerek i mistyczek, jak również w niektórych przypadkach fenomenów nadzwyczajnych i cudownych5.

Kościół pełnił rolę kanonicznego nadzoru nad klasztorami przede wszystkim przez biskupów, ale również poprzez przełożonych zakonów męskich. Kapucyni byli bardzo powściągliwi w przyjmowaniu tej roli i odpowiedzialności za cura monialum. Nie odrzucali Kapucynek, jako drugiego zakonu i więzi duchowej, ale generalnie woleli, aby to biskupi wypełniali funkcję przepisaną przez Sobór Trydencki.

Spojrzeniem wiary możemy odkryć, jak w tym napięciu od samego początku działał Duch Święty. „Inspiracja i pasja Matki Laurencji pozwoliły kapucyńskiej reformie na powrót do pierwotnego sposobu ukazywania dwojakiego oblicza tego samego charyzmatu”6. Drugi Zakon świętego Franciszka został zreformowany przez inspirację kapucyńską wraz z pierwszym.

„Papieże nakazywali zakonnikom przyjmowanie zarządzania i opieki duchowej nad klasztorami w Perugii, Sienie i Nancy, ale braciom udawało się za każdym razem uzyskać odwołania odpowiednich dekretów, zadowalając się kierownictwem w klasztorach w Neapolu i Rzymie”7.

Odczuwalny opór braci, choć zewnętrznie motywowany innymi racjami, pozwalał im nie przyjmować roli paternalistycznej, ani czynić siostry zależnymi. Cieszyły się one autonomią, czym różniły się od doświadczenia innych zakonów.

Ważnym momentem, pieczętującym tę posługę komunii w poszanowaniu autonomii, była publikacja Konstytucji w listopadzie 1610 roku. Wikariusz Generalny Kapucynów, Hieronim z Castelferretti, pełnił rolę punktu odniesienia i jednoczenia wobec różnorodności obserwancji licznych klasztorów kapucynek, wydając drukiem Kamery Apostolskiej (sposób, aby dać większy autorytet tekstowi poprzez porękę Kurii rzymskiej) Konstytucje świętej Kolety zrewidowane i zreformowane na bazie zwyczajów klasztoru w Rzymie oraz dostosowane do norm Soboru Trydenckiego8. Konstytucje te zostaną przyjęte w dużej części klasztorów Klarysek Kapucynek. Wikariusz Generalny Kapucynów wziął na siebie rolę jednoczenia i reprezentacji charyzmatycznej. Wkrótce potem Bracia Kapucyni otrzymali od papieża zakaz przyjmowania nowych klasztorów pod opiekę9.

W 1619 roku Kapucyni zyskali pełną niezależność prawną od Braci Mniejszych Konwentualnych i zostali w pełni uznani jako zakon autonomiczny z własnym ministrem generalnym10.

Nie jest to właściwe miejsce, aby zgłębiać ten aspekt, chodzi o to, aby jedynie uwzględnić, że na przykład bracia odrzucili możliwość przyjęcia pieczy i kierownictwa nad klasztorem w Barcelonie. W ten sposób pośrednio, wszystkie inne klasztory hiszpańskie rozpowszechniały się swobodnie, niezależnie od bliskiej obecności Kapucynów i zdołały przenieść się również do Ameryki, rozwijając się przez dwieście lat ,zanim przybyli tam misjonarze z zakonu. Jest to fakt obiektywny, że jurysdykcja biskupów diecezjalnych ułatwiała inkulturację i rozprzestrzenianie się sióstr.

Nie jest to jedyny taki przypadek. W wielu miejscach obecność Kapucynek wyprzedziła obecność braci… Jest też prawdą, że w innych przypadkach to misjonarze kapucyńscy zaprosili siostry i wspierali ich fundacje.

 

Jeden charyzmat, dwa oblicza

W ostatnim wieku zostały odkryte studia źródeł franciszkańskich, a po Soborze Watykańskim II z większą gorliwością została podjęta łaska początków charyzmatycznych we wzajemnej komunii. Lektura krytyczna i zaktualizowana reguły Klary prowadzi nas do rozważenia z uwagą tego aspektu relacji pomiędzy Siostrami Ubogimi a Braćmi Mniejszymi, i dowartościowania wymiaru charyzmatycznego, jako matrycy relacyjnej, o wiele bardziej niż związek prawny:

„Posłuszeństwo Ministrowi Generalnemu Zakonu Braci Mniejszych jest potwierdzeniem tożsamości San Damiano, klasztoru założonego przez samego Franciszka i uznanego przez świętego od początku, jako część tej samej instytucji z punktu widzenia charyzmatycznego. Klara mówi to zawsze, zostałyśmy połączone z Braćmi Mniejszymi i pragniemy, aby tak było na zawsze. Nie chodzi tu o wolę inkorporacji, co mogłoby sugerować wyraźne posłuszeństwo przełożonemu męskiemu, które wyklucza pojawienie się Zakonu Sióstr Ubogich, mającego własne prawodawstwo od najdawniejszych czasów i jest zanegowane przez sam tekst formy życia. Zjednoczenie z zakonem męskim powinno być określone jako przynależność charyzmatyczna bardziej niż prawna, wiążąca moralnie, ponieważ opierająca się na wielowiekowej historii oraz na wyraźnej obietnicy wspólnego założyciela, świętego Franciszka”11.

Odkrywamy nasz charyzmat w jego bogactwie i komplementarności, bez podporządkowywania lub dominacji jednych nad drugimi. Na bazie relacji Franciszka i Klary, więź pomiędzy naszymi zakonami autonomicznymi jest zasadniczo braterska, a nasz model łączności jest najpierw duchowy, a jedynie w niektórych przypadkach również kanoniczny. Wyrażamy ten sam charyzmat dwoma różnymi obliczami.

 

Łączność duchowa

Konstytucje Klarysek Kapucynek stwierdzają wyraźnie: „Zakon nasz uważa się za duchowo złączony z Zakonem Braci Mniejszych Kapucynów”12. Według prawa nadzór zewnętrzny jest powierzony przez Stolicę Apostolską biskupom, a jedynie w niektórych szczególnych przypadkach Przełożonemu regularnemu: „Klasztory są powierzone szczególnemu nadzorowi Biskupa diecezjalnego zgodnie z przepisami prawa, chyba że w poszczególnych przypadkach Stolica Apostolska złączy te klasztory z Zakonem Braci Mniejszych Kapucynów”13.

W ciekawym studium brata Claudio Durighetto OFM dotyczącym różnych sposobów uściśleń połączenia pomiędzy pierwszym i drugim zakonem w rodzinach żebraczych, w zastosowaniu kanonu 614 Kodeksu Prawa Kanonicznego14, określa się trzy typy consociatio: relacja charyzmatyczna, relacja duchowo-prawna i relacja czysto prawna.

W swej szerokiej analizie, odnosząc się do modelu Kapucynek, mówi: „W Konstytucjach Klarysek Kapucynek stwierdziliśmy typ łączności duchowej, z prawdziwym dzieleniem teko samego ideału – korzenie, charyzmat, misja – jednak z zupełnie różnym sposobem jego realizowania, ale w prawdziwej komunii braterskiej. Mniszki utrzymują swoją modlitwą, ale również świadectwem wiernym, świetlanym i „odpornym” misję Pierwszego Zakonu i czują, że mogą stać z przodu, na równi z braćmi, oczekując od nich kompetentnej posługi duchowej i duszpasterskiej”15.

Aktualne zaproszenia Magisterium i władzy kościelnej powinniśmy odczytywać i interpretować w świetle naszej historii i w kontekście naszej duchowości, która ukształtowała relację pomiędzy Kapucynami i Kapucynkami:

„Będzie się popierało złączenie klasztorów, także prawne, z odpowiednim zakonem męskim”16. „W odniesieniu do klasztorów mniszek prawnie złączonych z instytutem męskim zakres oraz sposoby realizowania posługi nadzoru ze strony Ordynariusza zakonnego są ustalone we własnych Konstytucjach, zatwierdzonych przez Stolicę Świętą; powinny one również określać prawa i obowiązki przełożonego przyłączającego i złączonego klasztoru żeńskiego, zgodnie z własną duchowością i własnymi tradycjami”17.

 

Br. Leonardo González Ruilópez OFMCap

tłum. Judyta Katarzyna Woźniak OSCCap

Przypisy:

  1. Por. Pierwsze Konstytucje Rzym – Św. Eufemia (1536), Rozdział jedenasty, w: Reforma kapucyńska, tom I. Dokumenty i świadectwa pierwszego stulecia, red. W. Block, A. Horowski, J. Kaźmierczak, M. Miszczyński, A. Zębik, Kraków 2004, s. 195-197.
  2. Por. Papież Paweł III, Motu proprio „Cum Monasterium”, 10 grudnia 1538 roku, w: Reforma kapucyńska, s. 1160-1162.
  3. Por. Lazaro Iriarte, Le Cappuccine. Passato e presente, Rzym 1997, s. 112-119.
  4. Carmen Soriano Triguero, Trento e il quadro istitu-zionale degli ordini religiosi femminili in età moderna, w: Hispania Sacra , vol. 52 nf. 106 (2000) s. 493.
  5. Por. Tamże, s. 479-493.
  6. Mauro Jöhri, Dwa oblicza tego samego charyzmatu, List okólny Ministra Generalnego do Klarysek Kapucynek, Rzym 25 marca 2017 roku.
  7. Felice da Mareto, Le Cappuccine nel mondo (1538-1969). Cenni storici e bibliografia, Libreria Francescana Editrice, Parma, 1970, s.13-14.
  8. Por. Le Costituzioni antiche delle Clarisse Cappuccine, w: Lazaro Iriarte, Origini e primo sviluppo delle Clarisse cappuccine (1535-1611) I Frati Cappuccini, documenti e testimo-nianza del primo secolo, Volume IV, Perugia, 1992, p. 2023.
  9. Por. Papież Paweł V, Motu proprio „Sacri apostolatus”, Rzym, 11 sierpnia 1618 roku.
  10. Por. Papież Paweł V, Breve „Alias Felicis recordationis”, Rzym, 28 stycznia 1619 roku.
  11. Federazione Santa Chiara d’Assisi, Clarisse dell’Umbria-Sardegna, Il Vangelo come stile di vita. Ascoltando Clara nella sua regola, Murcia, 2016, s. 148.
  12. Konstytucje Mniszek Klarysek Kapucynek, nr 197.
  13. Tamże, nr 199.
  14. Por. Claudio Durighetto, I monasteri di monache associati agli Ordini Mendicanti (can.614), Libreria Editrice Vaticana, Vaticano, 2010.
  15. Tamże, s. 256.
  16. Vultum Dei Quaerere, Art 9 § 4, Rzym, 29 czerwca 2016.
  17. Cor Orans, nr 78, Rzym, 1 kwietnia 2018.

Może Cię również zainteresować