Salomea była kobietą o niepospolitej duszy jak na księżniczkę. Nie w smak jej były splendor i wygody. Węgierskiego królewicza, którego poślubiła na mocy układu zawartego na skutek rozgrywek politycznych, namówiła na białe małżeństwo, a po jego śmierci przywdziała habit i wstąpiła do Zakonu Świętej Klary. Od tej pory, zgodnie z proroctwem zapisanym w otrzymanym imieniu, wprowadzała pokój i pojednanie.
Nawrócenie młodej szlachcianki Klary z Asyżu, która potajemnie opuściła dom rodzinny i za przykładem Świętego Franciszka oddała życie Bogu w klasztorze Świętego Damiana, zapoczątkowało nowy sposób życia kobiet w Kościele. Swym stylem życia i głębią relacji z Trójjedynym Bogiem pociągnęła rodzone siostry, liczne krewne i przyjaciółki, a nawet własną mamę. Wszystkie zapragnęły radykalnego ubóstwa i przebywania w siostrzanej wspólnocie, zrzekając się dostatków i wygody, jakie zapewniały im domy rodzinne.
Prorocze imię
Jeszcze za życia Klary jej sława rozeszła się nie tylko w okolicach Asyżu, ale po całej Europie. Przyczynili się do tego bracia mniejsi, których zakon rozprzestrzeniał się bardzo dynamicznie. Poza głoszeniem Ewangelii i dawaniem świadectwa własnym przykładem, rozpowiadali oni o propozycji podobnej wspólnoty dla kobiet. I tak w całej Europie zaczęły powstawać kolejne klasztory ubogich sióstr. Ich fama szybko dotarła do Czech i na Węgry, a także do Polski. Niesamowite było, że radykalny styl życia Świętej Klary pociągał zamożne córki książęcych i królewskich europejskich rodów.
W XII i XIII wieku Polska dynamicznie rozwija się kulturowo i religijnie, chociaż była targana wieloma konfliktami i walkami o władzę nad kolejnymi terytoriami. W tym trudnym czasie rozbicia dzielnicowego, w 1211 roku przyszła na świat córka panującego na wawelskim wzgórzu Leszka Białego i Grzymisławy z Rurykowiczów, księżniczki ruskiej. Rodzice nadali jej pochodzące z języka hebrajskiego i oznaczające pokój (shalom) biblijne imię Salomea, co okazało się prorocze w jej dorosłym życiu. Nosiła je jedna ze świętych niewiast przybyłych do grobu, aby po szabatowym spoczynku namaścić ciało Jezusa, która dzięki swej odwadze i dobroci otrzymała przywilej ogłoszenia apostołom radosnej nowiny o Zmartwychwstaniu Pańskim.
Wczesne zamążpójście i uwięzienie
Salomea otrzymała staranne wychowanie i wykształcenie. Będąc pilną w nauce, robiła szybkie postępy. Od początku była też pobożna, lubiła odosobnienie i modlitwę. Nie doświadczyła jednak spokojnego życia rodzinnego, w bliskiej i ciepłej obecności rodziców. Czasy były burzliwe, toteż narażona była na wiele trudnych doświadczeń spowodowanych rozgrywkami politycznymi, których nieraz padała ofiarą.
Gdy dziewczynka miała osiem lat, akurat na zjeździe w Spiszu zakończył się dziewięcioletni konflikt o panowanie nad częścią Rusi między zarządzającym księstwem krakowsko-sandomierskim Leszkiem Białym a Andrzejem II, królem Węgier. W ramach układu powzięto decyzję, że zostanie ona żoną węgierskiego królewicza Kolomana, który zasiądzie na tronie halickim.
Salomea prawdopodobnie towarzyszyła mu, gdy wyruszył na swe ziemie w 1219 roku. Dwa lata później młodzi władcy oraz inni towarzyszący im dostojnicy zostali uwięzieni przez księcia nowogrodzkiego Mścisława. Z niewoli wybawiła ich interwencja Andrzeja II, króla węgierskiego. Wówczas wrócili na Węgry, gdzie królewicz zrzekł się władzy nad Haliczem.
Można się tylko domyślać, jak traumatyczne dla małej Salomei musiało być opuszczenie rodzinnego zamku i wyjazd do obcego kraju. Następnie kolejna podróż, tym razem z Węgier na Ruś. Tam uwięzienie. Salomea, mimo bardzo młodego wieku, była w tych doświadczeniach wytrwała i we wszystkich okolicznościach wierna Kolomanowi.
Umiłowanie czystości
Przez następnych kilka lat Salomea towarzyszyła swemu mężowi, zarządzającemu Słowenią i Chorwacją. Nie wiadomo, kiedy odbył się ich ślub, natomiast o ich pożyciu małżeńskim przetrwała informacja, że zdecydowali się na dziewictwo. Całkowicie oddana Bogu, Salomea praktykowała umartwienie i modlitwę. Podczas uroczystości dworskich zamiast podkreślać swą urodę, ubierała się skromnie i wybierała towarzystwo kobiet. Istnieje przypuszczenie, że razem z mężem należeli do III Zakonu Świętego Franciszka.
Za sprawą Salomei jej młodszy brat, trzynastoletni Bolesław, zwany później Wstydliwym, związał się z pięcioletnią Kingą, córką króla Węgier, Beli IV. Małżeństwo to stało się fundamentem długotrwałego sojuszu polsko-węgierskiego. Co znamienne, również Bolesław i Kinga wybrali życie w dziewictwie.
Pierwsza polska klaryska
W 1241 roku ziemie polskie i węgierskie zostały splądrowane przez Złotą Ordę Batu-chana. Podczas walki z najeźdźcami Koloman został poważnie ranny i wkrótce zmarł. Trzydziestoletnia Salomea została wdową i wróciła do rodzinnego Krakowa. Tu z rąk Rajmunda, prowincjała polskich franciszkanów, przyjęła habit i wstąpiła do Zakonu Świętej Klary.
Z braćmi i siostrami rozwijającego się zakonu zetknęła się już na Węgrzech. Tercjarką franciszkańską była starsza siostra jej męża, Elżbieta Węgierska, która w 1231 roku zmarła w opinii świętości, a cztery lata później została kanonizowana.
Pierwsza wspólnota Zakonu Świętej Klary powstała z inicjatywy Salomei w Zawichoście. Piękny i sporych rozmiarów klasztor, wybudowany w latach 1245-1254, przy którym powstał przytułek dla bezdomnych, ubogich i osób starszych, zwany był konwentem „o dwunastu basztach”. Do nowo powstałej wspólnoty przyłączyły się klaryski z Czech, doświadczone w prowadzeniu życia na wzór swojej założycielki. Nie pozostały jednak w tym miejscu długo. Po kilkunastu latach usytuowany za daleko od Krakowa konwent uznano za zbyt niebezpieczny dla żeńskiej wspólnoty zakonnej ze względu na zagrożenie napadami.
Pustelnia w Skale
Kolejny, sporych rozmiarów kompleks klasztorny powstał w Skale, nieopodal Ojcowa. Salomea wraz z całą wspólnotą przeniosła się do niego wiosną 1259 roku. Dzięki jej staraniom tamtejszy kościół i klasztor zostały podniesione do rangi sanktuarium. Miejsce to stało się celem pielgrzymek i popularnym miejscem modlitwy.
Do Skały przybywali pielgrzymi nie tylko z Polski, ale również z całej Europy, między innymi cesarzowa Elżbieta, wdowa po zmarłym w 1254 roku Karolu IV Hohenstaufie. Dzięki bulli Klemensa IV z 14 października 1265 roku mogli tam uzyskać odpust we wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, Świętego Franciszka, Świętej Klary i Świętego Antoniego.
Salomea jako klaryska pozostawała aktywna zarówno na polu religijnym, jak i społecznym, w dobrych celach wykorzystując swoje koneksje. Pomagała swemu bratu Bolesławowi Wstydliwemu w jego zabiegach o unię Kościoła zachodniego ze wschodnim, a także w chrystianizacji terenów pogańskich. Wprowadzała pokój i pojednanie, godząc zwaśnionych.
Pożegnanie ze światem
Salomea wychowała się na dworach książęcym i królewskim, gdzie mogła korzystać z wygód dostatniego życia. Wybrała jednak ubóstwo, prowadząc życie ascetyczne i pełne umartwień. W założonej przez siebie wspólnocie nigdy nie była przełożoną.
Wycieńczona postami i pokutami poważnie zachorowała, mając pięćdziesiąt siedem lat. 10 listopada 1268 roku podczas mszy świętej straciła przytomność. Odtąd nie wstała już z łóżka. W cierpieniu okazywała cierpliwość i pogodę ducha. Towarzyszyły jej siostry oraz bracia. Wszyscy gorliwie modlili się o uzdrowienie, jednak ona wiedziała, że jej czas na ziemi się kończy i była z tym pogodzona.
Wezwała zatem wszystkie siostry, pragnąc przekazać im ostatnie pouczenia. Powiedziała między innymi: „Siostry moje kochane! Miejcie pokój w Panu, miłujcie się nawzajem, strzegąc czystości – bez skarg i bez szemrania – tak bowiem osiągniecie nagrodę od Pana i wieczną szczęśliwość”. Następnie zrzekła się w obecności przełożonej wszystkiego, co posiadała. Wydała też dyspozycje dotyczące własnego pogrzebu.
17 listopada 1268 roku Salomea odeszła, a jej śmierci towarzyszyły cudowne zjawiska. Widziano na przykład wychodzącą z jej ust gwiazdę, z którą jako atrybutem świętości klaryska do dzisiaj przedstawiana jest w ikonografii. Pierwszą uzdrowioną dzięki wstawiennictwu zmarłej była niedowidząca młoda siostra. Wkrótce nastąpiły kolejne nadprzyrodzone zdarzenia.
Pochówek odbył się w Skale, ale ciało Salomei przeniesiono wkrótce do Krakowa i umieszczono w głównej nawie kościoła franciszkanów, duchowych opiekunów rodziny książęcej. W translacji uczestniczyła księżniczka Kinga, żona Bolesława Wstydliwego, i być może jej rodzona siostra, Jolanta.
Ponieważ do grobu Salomei przybywali liczni wierni, a nawet całe pielgrzymki, aby prosić o wstawiennictwo u Boga, z czasem po lewej stronie głównej nawy kościoła utworzono osobną kaplicę z trumienką zawierającą jej relikwie.
Błogosławiona księżniczka
Salomea prowadziła ubogie życie Ewangelią przez ponad dwadzieścia lat. Dała świadectwo pokornej, cichej ascezy, głębokiej duchowości oraz nabożeństwa do Maryi Dziewicy. Do dziś siostry przechowują jej włosiennicę i ikonę Maryi Hodegetrii, ofiarowaną Salomei jeszcze na Węgrzech przez matkę Kingi, Marię Laskaris, córkę cesarza z Konstantynopola.
W 1622 roku rozpoczęto starania o beatyfikację pierwszej polskiej klaryski. Osiem lat później nastąpiła translacja jej szczątków. 18 grudnia 1673 roku Klemens X ogłosił brewe, na mocy którego może być ona czczona na terenie Królestwa Polskiego i w całym Zakonie Franciszkańskim.
Kilkadziesiąt lat po śmierci Salomei wspólnota sióstr przeniosła się ze Skały do Krakowa. Do dziś siostry klaryski prowadzą życie modlitwy w klasztorze przy kościele Świętego Andrzeja. Tu kultywowana jest pamięć o pierwszej polskiej klarysce. Siostry przechowują relikwie i pamiątki po błogosławionej, i modlą się przez jej wstawiennictwo, odprawiając nowennę ku jej czci.
Skała poszła w zapomnienie na kilka wieków. Obecnie znajduje się tam Pustelnia Błogosławionej Salomei. Jest to urokliwe miejsce, sprzyjające kontemplacji, w którym uroda natury splata się z pięknem architektury. Położenie z dala od gwaru miasta sprzyja cichej modlitwie i przyciąga wiernych oraz turystów.
Judyta Katarzyna Woźniak OSCCap, tekst opublikowany w: Głos Ojca Pio_3(153) maj/czerwiec 2025
Polecamy: glosojcapio.pl oraz: e-serafin.pl
W opracowaniu tekstu korzystałam z książki s. Elżbiety Sander OSC, Życie z ducha jest lepsze, Kraków 2020.
Polecamy stronę sióstr klarysek: www.klaryski.pl/bl-salomea.php
