O nazwie Klaryski Kapucynki

 

 

Nazwa wskazuje, reprezentuje i, w pewien sposób, definiuje tożsamość. Tu leży jej znaczenie. Nazwa instytutu zakonnego nawiązuje do wymiarów historycznych, prawnych i przede wszystkim egzystencjalnych i teologiczno-charyzmatycznych, które tworzą wspólną tożsamość grupy ludzkiej. Nie jest to więc temat powierzchowny, o którym można mówić z lekkością, ponieważ nie chodzi jedynie o słowa. Uczynimy krótki, ale rygorystyczny przegląd historyczny nazw najczęściej używanych przez Klaryski Kapucynki, aby dojść do nazewnictwa w obowiązującym prawodawstwie.

 

1. Prawdziwe Ubogie Panie

Forma życia ułożona przez Świętą Klarę dla klasztoru San Damiano została umyślnie zredagowana w paraleli do reguły braci, z różnicami typowymi dla stylu życia osiadłego i kontemplacyjnego. Denominacja „Siostry Ubogie” (sororum pauperum) jest więc paralelą do nazwy „Bracia Mniejsi” (fratrum minorum). W swoim kontekście historycznym, wybór słowa „ubogie” zamiast „mniejsi” opiera się na trosce, aby odróżnić się od tak zwanych „sorores minores”, kobiet na różne sposoby związanych z franciszkanami, które prowadziły życie itineranckie, podobne do życia braci, i przeciw którym papieże wyrażali zdecydowane potępienie i zakaz od 1240 roku. Zmiana mniejsze/ubogie mogła również wyrażać cechę lub akcentowanie stylu życia: umniejszenie społeczne dla braci itinerantów; ubóstwo bez dóbr, zależność od opatrzności dla sióstr prowadzących osiadłe życie¹.

We wszystkich pismach Świętej Klary można zauważyć stopniowy postęp w nazwie, którą autorka wybiera, odnosząc się do swoich sióstr. W Listach do Świętej Agnieszki z Pragi zostają użyte różne nazwy: „panie żyjące za klauzurą klasztoru San Damiano”², „ubogie panie”³, „służebnice (niewolnice) Chrystusa, mieszkające w klasztorze San Damiano⁴”. W Testamencie, w Błogosławieństwie i w Regule natomiast, terminologia jest zdecydowanie skierowana ku „Siostrom Ubogim”⁵. „Nazwa Siostry Ubogie jest punktem dojścia dla zrozumienia ze strony Klary charyzmatu własnej wspólnoty”⁶.

Jest oczywiste, że denominacja w dokumentach papieskich „Ubogie mniszki zamknięte” nie zadowala Klary. Nie odnajduje się w pełni w przedstawianiu jej jako mniszki (monialis lub monaca), ale w ideale braterstwa ewangelicznego Franciszka. Wystarczy podkreślić, że sześćdziesiąt siedem razy w jej pismach pojawia się termin siostra (soror, suora lub sorella), a tylko raz znajdujemy monialis, mniszka⁷. Bez wykluczenia czy odrzucenia, jej preferencja jest oczywista, gdy chodzi o nazywanie i określanie tożsamości.

Klara zrozumiała, że wspólnota siostrzana jest elementem konstytutywnym charyzmatu. Wchodzenie w ślady ubogiego Jezusa konkretyzuje się we wspólnocie, która jest miejscem, w którym Ewangelia staje się ciałem w codziennym życiu. Na tej bazie opiera się doświadczenie duchowe wiary w Boga Jedynego i Trójcę, który jest komunią i droga pokutna, która tworzy relację bliskiej rodzinności z trzema Osobami Bożymi⁸.

Ubóstwo/mniejszość jest elementem wyróżniającym charyzmatu, który streszcza tajemnicę uniżenia Chrystusa we wcieleniu i z którego czyni zasadnicze wyrażenie swojej relacji zależności od Boga Ojca.

Nazwa „Siostry Ubogie” obejmuje łaskę powołania, w które Franciszek wprowadził Klarę i jej towarzyszki. „Ten dwumian jedności duchowej i najwyższego ubóstwa jest nicią przewodnią całej Reguły”⁹.

Wraz z papieskim zatwierdzeniem nazwy „Siostry Ubogie” w formie życia klasztoru San Damiano, stajemy wobec zmiany instytucjonalnej, ponieważ zostaje uznany nowy byt w panoramie żeńskiego życia zakonnego tamtego czasu. W tym sensie, użycie tej nazwy wskazuje dystans i odróżnienie klasztoru San Damiano od tak zwanego „Zakonu San Damiano”, instytucji promowanej przez papieża i dogłębnie odmiennej w koncepcji ubóstwa, popieranej przez Klarę.

W każdym razie, w następnych latach dokumenty papieskie nadal będą mówiły o „Zakonie San Damiano” aż do czasu, gdy w 1263 roku zostanie on zmieniony na „Zakon Świętej Klary” wraz z wyraźną próbą ujednolicenia najróżniejszych klasztorów poprzez zachowanie reguły papieża Urbana IV, zwanej drugą regułą lub regułą Urbana.

Kolejne fale reform w następnych stuleciach usilnie starały się powrócić do litery i ducha pierwotnej reguły Świętej Klary. Reforma Kapucynek, dostosowując się do Reguły Świętej Klary i Konstytucji Świętej Kolety, chciała przypieczętować profil wierności podstawowym intuicjom charyzmatu. Stałe odniesienie do ducha reformatorskiego ożywia pierwsze pokolenia mniszek Kapucynek i wyraża się przede wszystkim w „najściślejszym” zachowywaniu pierwszej Reguły według reformatorskich konstytucji Świętej Kolety, które łączą nas bezpośrednio z nazwą „Siostry Ubogie”. Nazwa ta wyraża początkową tożsamość i pragnienie bycia prawdziwymi córkami Świętej Klary, ustanowionymi przez Świętego Franciszka.

 

2. Nazwy Klarysek Kapucynek

Możemy szybko przejrzeć niektóre warianty, którymi Klaryski Kapucynki były nazwane od początku w dokumentach:

Początkowo klasztor w Neapolu został erygowany jako „klasztor mniszek Trzeciego Zakonu Świętego Franciszka według Reguły Świętej Klary”¹⁰, ale szybko  został nazwany po prostu „klasztor Zakonu Świętej Klary”¹¹, a następnie właśnie ze względu na swój charakter reformy: „klasztor Mniszek Zakonu Świętej Klary”, w którym siostry ślubują „najściślejsze zachowywanie Reguły”¹².

Klasztor z Perugii, druga historycznie fundacja był nazwany: „Zakonem Świętej Klary pod opieką Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów”¹³.

Po raz pierwszy nazwa Kapucynki pojawia się w oficjalnym dokumencie z papieskim nakazie założenia fundacji w Rzymie, gdzie Wikariusz generalny Kapucynów został zobowiązany do sprowadzenia czterech „mniszek Kapucynek z Zakonu Świętej Klary”¹⁴ z klasztoru w Neapolu.

Jest oczywiste, że rozwój i rosnąca renoma Kapucynów wpływają na naturalne przyjęcie nazwy „kapucynki”, jako żeńskiej gałęzi reformy. Przypomnijmy, że bracia zostali tak ochrzczeni przez ludzi w nawiązaniu do charakterystycznego szpiczastego kaptura, przymocowanego do habitu, który bynajmniej nie był nieistotnym i zbędnym szczegółem, ale symboliczną zasadą głębokiego pragnienia powrotu do intencji Świętego Franciszka i do przyjęcia  jego sposobu życia¹⁵.

W upoważnieniu papieskim danym Świętemu Karolowi Boromeuszowi, aby ufundować klasztor w Mediolanie, jest odniesienie do „mniszek Kapucynek” lub do „mniszek zwanych Kapucynkami”¹⁶. W pozwoleniu na założenie klasztoru w Granadzie są nazwane „mniszkami Kapucynkami bosymi”¹⁷. Przy fundacji w Barcelonie: „Kapucynki Zakonu Minorytów Świętego Franciszka” według reguł „Kapucynek z Rzymu i Granady”¹⁸. Przy utworzeniu klasztoru w Paryżu wspomniane zostały jako „mniszki zwane Kapucynkami”¹⁹.

W każdym razie, sama nazwa „mniszki Kapucynki” nie wystarczała dla jasnej identyfikacji, ponieważ dość szybko powstawało wiele różnych typów mniszek związanych z Kapucynami: „mniszki Kapucynki Trzeciego Zakonu Świętego Franciszka” reformy Pfanneregg (1586)²⁰ i „Kapucynkami od pokuty Trzeciego Zakonu Świętego Franciszka” reformy Saint-Omer (1614)²¹. Obie grupy mniszek Kapucynek nie żyły według reguły Klarysek i nie odnosiły się do obserwancji innych klasztorów.

Dlatego w oficjalnych dokumentach została nadana kompletna nazwa, odnosząca się do Klarysek Kapucynek, dzięki czemu unikano zamieszania: „Zakon Kapucynek Świętej Klary”, nazwa, która trwa do dziś w oficjalnych dokumentach: Ordo Sanctae Clarae Capuccinarum, co odpowiada akronimowi OSCCap w powszechnym użyciu.

Ale nazwa ludowa zmieniała się nieustannie. We Francji były znane jako „córki Męki”. W Hiszpanii odwoływano się często do „sióstr Kapucynek”²² lub „Matek Kapucynek”²³. W Ameryce jest szczególnie wiadome, że termin „ubogie” jest używany jako cecha tożsamościowa: „ubogie siostry Kapucynki”²⁴, akcentując ich cechę ascetyczną surowości pokutnej wraz ze zwyczajem nie wymagania posagu od nowych kandydatek, co wzbudzało powołania również ze skromnych klas. Również „matki Kapucynki” były używane jako nazwa ludowa. Bardziej współcześnie, w rozpowszechnieniu się w krajach anglojęzycznych ten termin „ubogie” został spontanicznie włączony pod wpływem nazwy już używanej w języku angielskim dla Klarysek: „Capuchin Poor Clares”.

Reforma Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku nakazała rewizję tekstu Konstytucji i była okazją do ujednolicenia różnych wersji wtedy istniejących. Przy okazji reformy Konstytucji, Kongregacja do spraw Zakonników odniosła się do Zakonu jak następuje: „Monialum Ordini S. Clarae, vulgo Capuccinarum”, mniszki Zakonu Świętej Klary, zwane Kapucynkami²⁵. Wersja hiszpańska Konstytucji została opublikowana przez kurię generalną kapucynów pod tytułem: „Kapucynki Drugiego Zakonu Świętego Franciszka i Pierwszej Reguły Świętej Klary”²⁶.

Nazwa „Klaryski Kapucynki”, która pojawia się aktualnie w Konstytucjach zatwierdzonych w 1986 roku jest raczej sformułowaniem stosunkowo niedawnym, które odzwierciedla ludowe używanie języka i które streszcza oficjalną nazwę „Zakon Kapucynek Świętej Klary”.

 

3. Nazwa w obowiązującym prawodawstwie

Konstytucje Generalne Klarysek podają dwie ważne nazwy dla ich Zakonu: tradycyjną „Zakon Świętej Klary” i bardziej charyzmatyczną „Siostry Ubogie”, ale bez przeciwstawiania ich sobie. Po prostu jako dwa sposoby, aby zdefiniować tę samą rzeczywistość. Mówią tak:

„Nasz Zakon sięga początkami do natchnienia Pana, wzbudzonego w Błogosławionym Franciszku z Asyżu, aby żyć w Kościele według formy Świętej Ewangelii. Matka Święta Klara, roślinka Ojca Świętego Franciszka, dzieląc z nim to samo powołanie, nam je przekazała. Dlatego nasza rodzina, która słusznie jest zwana „Zakonem Świętej Klary” lub także „Zakonem Sióstr Ubogich” i stanowi Drugi Zakon Franciszkański, prowadząca życie całkowicie kontemplacyjne, ślubuje zachowywanie Ewangelii według Reguły zatwierdzonej odpowiednio przez Innocentego IV lub Urbana IV”²⁷.

Konsekwentnie z wewnętrzną logiką jednych Konstytucji Generalnych Klarysek, która daje możliwość na dwie Reguły (Klary i Urbana), wewnątrz tego samego Zakonu, nazwa stara się mieścić w sobie i włączać historię oraz rzeczywistość sióstr. Rozwiązanie, które okazało się bardzo właściwe i szanujące różnorodność wrażliwości.

W aktualnych Konstytucjach Klarysek Kapucynek wskazana jest jako nazwa jedynie „Zakon Klarysek Kapucynek”²⁸. Tym niemniej, przy powtarzających się okazjach, Siostry Ubogie²⁹ są naturalnie wskazane jako termin charyzmatyczny dopowiadający własnej tożsamości i rzeczywistości prawnej.

Uważam, że może być stosowne dla tych, które zostały jednoznacznie zjednoczone przez zachowywanie Reguły Klary od swych początków, ale dziś żyją z różnymi wrażliwościami i akcentami, cytować w tekście Konstytucji nazwę historyczną i nadal obowiązującą jako denominacja oficjalna „Zakon Kapucynek Świętej Klary” wraz z nazwą bardziej współczesną i rozpowszechnioną (i w wielu przypadkach obowiązującą w prawie cywilnym) „Klaryski Kapucynki”, ale włączając tę charyzmatycznie bardziej odpowiednią „Siostry Ubogie Kapucynki”.

Trzy nazwy są stosowne i prawowite, i wskazują tę samą żywą rzeczywistość wspólnoty i sióstr zjednoczonych w zachowywaniu tego samego sposobu życia i w uczestniczeniu w tym samym duchu, tworząc Zakon uznany przez Kościół i duchowo związany z Zakonem Braci Mniejszych Kapucynów³⁰.

 

Br. Leonardo Ariel González Ruilópez OFMCap

tłum. Judyta Katarzyna Woźniak OSCCap

1. Por. Federazione Santa Chiara delle Clarisse dell’Umbria-Sardegna, Il Vangelo come forma di vita. In ascolto di Chiara nella sua Regola, Murcia, 2016, s.125.
2. 1LAg 2.
3. 2LAg 2; 3LAg 2; BłKl 5.
4. 4LAg 2.
5. RegKl 1,1; TKl 37; BłKl 6.
6. Federazione Santa Chiara delle Clarisse dell’Umbria-Sardegna, Il Vangelo come forma…, s.125.
7. RegKl 11,9.
8. SpKl; 1 i 2 LW; RegKl 6; TKl.
9. Federazione Santa Chiara delle Clarisse dell’Umbria-Sardegna, Il Vangelo come forma…, s.117.
10. Paweł III, Bulla Debitum pastoralis officii, 1535, w: Reforma kapucyńska. Tom I. Dokumenty i świadectwa pierwszego stulecia, red. W. Block, A. Horowski, J. Kaźmierczak, M. Miszczyński, A. Zębik, Kraków 2004, s. 1156. Z tej publikacji zostaną zaczerpnięte kolejne cytaty z dokumentów papieskich.
11. Paweł III, Viva vocis Oracle, 1536.
12. Paweł III, Motu proprio Cum monasterium, 1538, w: reforma kapucyńska, s. 1160.
13. Juliusz III, Motu proprio, Cum sicut accepimus, 1553.
14. Grzegorz XIII, Breve Cupientes, 1576.
15. Brat Mateusz z Bascio, franciszkanin obserwant inicjator Reformy Kapucynów miał w 1525 roku wizję Świętego Franciszka w innym habicie, ubogim i ze szpiczastym kapturem przymocowanym do habitu i otrzymał osobistą obietnicę papieża Klemensa VII vivae vocis oracle, aby taki nosić i przepowiadać prowadząc życie itineranckie. Por. L. Iriarte, Historia franciszkanizmu, Kraków 1998, s. 216-217. Pierwsza nazwa, która pojawia się w oficjalnych dokumentach odnoszących się do kapucynów, to „Bracia Mniejsi życia eremickiego”, por. Klemens VII, Bulla „Religionis Zelus”, 1528.
16. Grzegorz XIII, Bulla „Sacrosanti militanti ecclesiae”, 1578.
17. Sykstus V, Bulla „Inter Alia”, 1587.
18. Kamil Gaetani, nunzio a Madrit, Breve “Exigit Legationis Officium”, 1599.
19. Klemens VIII, bulla „Debitum pastoralis ufficci 1603, fundacja klasztoru w Paryżu.
20. Kapucynki Trzeciego Zakonu są grupą sióstr życia kontemplacyjnego i monastycznego, które nie żyją według reguły i duchowości Świętej Klary, ale reguły Trzeciego Zakonu Regularnego Świętego Franciszka i są związane z reformą Kapucynów. W Szwajcarii prawie wszystkie dawne klasztory tercjarskie franciszkańskie w XV i XVI wieku, które przetrwały reformację, były przekształcone w klasztory kapucyńskie, pod wpływem braci, tworząc Tertius Ordo Regularis Capuccinarum (TORCap). Pierwszy był klasztor w Pfanneregg, pod przewodnictwem kapucyna Ludwika von Einsiedel w 1589 roku. Tak zwana Reforma z Pfanneregg, wspierana przez Elżbietę Spitzlin rozszerzyła się na inne klasztory tercjarskie. Kapucynki Trzeciego Zakonu, choć poświęcające się przede wszystkim życiu kontemplacyjnemu, zajmują się również przyjmowaniem gości, nauczaniem katechizmu i od pewnego czasu, nauczaniem w szkołach żeńskich. Inną odmienną grupą kapucynek była „Mniszki od pokuty Trzeciego Zakonu  Świętego Franciszka”, zwane „Kapucynkami od pokuty” lub reformą z Saint-Omer. Pod tą nazwą został założony w 1614 roku klasztor mniszek w mieście Bour-bourg, w pobliżu Dunkerque na północy Francji, prowadzony przez służebnicę Bożą Franciszkę Taffin de Saint-Omer. Ich konstytucje były zatwierdzone przez papieża w 1619 roku. Rozpowszechniły się w różnych miejscach Belgii. Już w XIX wieku zostały założone różne instytuty zakonne misyjne, z nazwą kapucynki, które są instytutami agregowanymi do zakonu. Niektóre z nich: Tercjarki Kapucynki od Świętej Rodziny, Siostry Kapucynki Najświętszego Serca, Siostry Kapucynki Matki Rubatto, Siostry Kapucynki Niepokalanej z Luordes, misjonarki Kapucynki. Por. L. Iriarte, Las Capuchinas, pasado y presente, Siviglia 1996.
21. Por. Urban VIII, Breve „Ex debito pastoralis officii”, Rzym, 13 sierpnia 1629.
22. Por. Regla Primera y Estatutos y Constituciones de las Religiosas Capuchinas de Barcelona, Barcelona, 1915; Valentí Serra de Manresa, La vida quotidiana de les Clarisses Caputxines a Catalunya i Mallorca: des de la fundació a les primeres constitucions generals (anys 1599-1927), w: Analecta Sacra Tarraconensia 75 (2002) s. 99-170.
23. Por. L. I. Zevallos, Chrónica del Observantíssimo Convento de Madres Capuchinas de la Exaltación del Santíssimo Sacramento en la ciudad de Murcia, Madrid, 1736; Nicolas Torrecilla, La primera y penitentíssima Religión de Madres Capuchinas en España, fundada por la Reverenda y Venerable Madre Sor Àngela Margarita Serafina en la Ciudad de Barcelona, Murcia, 1646.
24. Co zostało stwierdzone w akcie fundacji San Felipe de Jesús de México z 1666 roku i w listach oraz obrazach w różnych klasztorach Ameryki. Por. Trono mexicano, en el convento de las Religiosas Pobres Capuchinas, Madrid, 1728.
25. Kard. Laurenti, Constituzioni delle Monache Cappuccine, Roma, 1927, introduzione, s. 3.
26. Costituzioni delle Monache Cappuccine del Secondo Ordine di San Francesco e della Prima Regola di Santa Chiara. Revisionato e riordinato secondo il Codice di Diritto Canonico, Roma. 1928.
27. Costituzioni Generali dell’Ordine delle Sorelle Povere di Santa Chiara , n.1, Roma, 1988.
28. Por. Konstytucje Klarysek Kapucynek, nr 3.
29. Por. Konstytucje Klarysek Kapucynek, nr 32, 47, 117, 221, 227.
30. Por. Konstytucje Klarysek Kapucynek, nr 197.