Ukryte przesłanie Greccio

Zachwyt Chrystusem i żarliwa miłość do Niego sprawiły, że Franciszek uważnie i chętnie słuchał Słowa Bożego, pilnie je rozważał i starał się wiernie zastosować w życiu: „Co raz zapadło mu w duszę, zapisywał na zawsze w sercu (…) co raz usłyszał, przetrawiał z nabożną miłością” (Mem 102).

Dwie tajemnice wstrząsnęły nim szczególnie i wpłynęły na całe jego późniejsze życie i myślenie: pokora zawarta we Wcieleniu i miłość ujawniona w męce. Wrażenie było tak silne, że jak zauważył Tomasz z Celano: „ledwie mógł o czym innym myśleć” (VbF 84 3). Ponieważ Franciszek z natury skłonny był do dzielenia się, potrzebą jego serca było dać innym to, co sam uważał za bezcenny skarb: poznanie i zachwyt  tajemnicami Wcielenia i odkupienia. Zawsze łączył je świadomy, że jedna wynika z drugiej oraz, że obie są skutkiem kenozy Chrystusa.

Po powrocie z Rzymu, gdzie w bazylice Santa Maria Maggiore mógł uczcić relikwie żłóbka, w jego sercu zrodziło się pragnienie, by tak opowiedzieć o Wcieleniu, aby tajemnicę tą pojęli nawet prości ludzie, wśród których szczególnie dobrze się czuł. Pojawiła się koncepcja urządzenia obchodów Bożego Narodzenia w Greccio, jednym z ulubionych miejsc przebywania Franciszka. Wszystko starannie przygotowano: grotę, żłóbek z sianem, zwierzęta i parametry liturgiczne. Te ostatnie były najważniejsze, bo wiązały się z zamysłem Franciszka, by ukazać łączność Eucharystii z Wcieleniem. Nad pustym żłobem bowiem sprawowano uroczystą Eucharystię. I to było pragnienie Franciszka: nie tyle plastyczne przedstawienie Bożonarodzeniowych misteriów, czy zapoczątkowanie pobożnej tradycji, ale ukazanie bezpośredniej relacji Wcielenia i Odkupienia, relacji wynikania: krzyż jako punkt docelowy Wcielenia¹.

Przygotowana przez Franciszka pasterka spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem mieszkańców Greccio i okolic. Zgodnie z żywym opisem Tomasza z Celano przybyli tłumnie niosąc świece i pochodnie dla rozświetlenia nocy oraz dla uczczenia tego wyjątkowego wydarzenia, jakim jest Boże Narodzenie. Taki był ówczesny przepis liturgiczny, stąd w kościołach wzmacniano oświetlenie, by ukazać blask tego wydarzenia. Franciszek ubrany w szaty liturgiczne jako diakon odśpiewał Ewangelię, po czym wygłosił płomienne kazanie. Relacja pierwszego biografa jest zwięzła, lecz trafnie oddaje osiągnięty cel tej pionierskiej inicjatywy: „Uczczono prostotę, wysławiono ubóstwo, podkreślono pokorę i tak Greccio stało się jakby nowym Betlejem” (VbF 84,5). Zgromadzony lud głęboko przeżył przygotowane misterium, po czym „każdy z radością powrócił do siebie” (VbF 86,9).

Św. Bonawentura relacjonując wydarzenie z Greccio ubogaca je świadectwem szlachetnego rycerza o imieniu Jan, który twierdził, że w żłobie zobaczył niezwykłej urody Dzieciątko, które ożyło pod wpływem czułego dotyku Franciszka. Celańczyk w wydarzeniu tym dostrzegł analogię do ówczesnej sytuacji: „Przykład, jaki Franciszek dał światu, pobudził oziębłe serca do wiary Chrystusowej” (LegM 10, 9).

Choć św. Franciszek z natury był estetą chętnie sięgającym w swym przepowiadaniu po formy teatralne, skutecznie oddziałujące na słuchaczy, nie można zatrzymać się na stwierdzeniu, że celem Bożonarodzeniowego żłóbka w Greccio było tylko przystępne dla wszystkich przedstawienie tego wydarzenia, Warto poszukać głębszych motywów tego wydarzenia, zgłębiając pisma św. Franciszka, tak często poruszające temat pobożności eucharystycznej.

W Liście do zakonu, powstałym prawdopodobnie dwa lata po wydarzeniu Greccio, ważne miejsce oprócz wskazówek udzielonych braciom kapłanom i zachęty do oddawania należnej czci Postaciom Eucharystycznym, zajmuje hymn pochwalny na cześć Najświętszego Sakramentu (w. 27). Zwraca uwagę także inny istotny dla Franciszka temat, jakim jest kenoza Chrystusa niezmiennie wzbudzająca jego zachwyt i pragnienie naśladowania: „O przedziwna wielkości i zdumiewająca łaskawości! O wzniosła pokoro! O pokorna wzniosłości, bo Pan wszechświata, Bóg i Syn Boży, tak się uniża, że dla naszego zbawienia ukrywa się pod niepozorną postacią chleba! (LZ 27-28). Połączenie Chrystusowego ogołocenia i ofiary eucharystycznej to dla Franciszka oczywista wskazówka: „Patrzcie, bracia, na pokorę Boga i wylewajcie przed nim serca wasze (Ps 61,9), uniżajcie się i wy, abyście zostali wywyższeni przez Niego” (w.28). Naturalną odpowiedzią braci mniejszych wobec Tego, który cały się oddaje, powinno być całkowite wyrzeczenie siebie: „Nie zatrzymujcie więc niczego z siebie dla siebie, aby was całych przyjął Ten, który cały wam się oddaje” (LZ 28-29). Przykład takiej postawy dał sam Franciszek.

Abp Felice Acrocca rozważając wydarzenie w Greccio² wskazuje na błąd trwania w dwuznaczności, która w wydarzeniu Greccio widzi jedynie pierwszy historyczny żłóbek, a we Franciszku inicjatora pobożnej tradycji. Acrocca nazywa to nowoczesnym wypaczeniem, po części wynikającym z nieprawidłowego tłumaczenia tekstu łacińskiego i wskazuje, że takie słodkie i sielankowe przedstawienie wydarzenia pozbawia go jego wielkiego wyrazu, jakim w istocie jest zaproszenie do przyjęcia propozycji Jezusa, by wstępować w Jego ślady w pokorze, ubóstwie i wyrzeczeniu siebie.

Br. Wiesław Block OFM Cap zauważa, że to zaproszenie, choć nie wyrażone wprost, znajduje się również w Napomnieniu zatytułowanym Ciało Pańskie³. Franciszek ukazuje w nim kenozę Chrystusa uobecniającą się w codziennej Eucharystii: „Oto uniża się co dzień jak wtedy, gdy z tronu królewskiego zstąpił do łona Dziewicy. Codziennie przychodzi do nas w pokornej postaci. Co dzień zstępuje z łona Ojca na ołtarz w rękach kapłana” (Nap 1, 16-18). Ta codzienna droga Chrystusa konsekrowanego, który staje się pielgrzymem na tym świecie, stanowi zachętę do duchowego naśladowania i alternatywę dla fizycznego wstępowania w ślady Chrystusa Wcielonego, jak tego dokonali św. Franciszek i jego bracia.

Ciekawych spostrzeżeń na temat Franciszkowego świętowania Bożego Narodzenia w Greccio dostarczył także włoski znawca franciszkanizmu Raoul Manselli, który zwrócił uwagę na podkreślenie przez Franciszka ludzkiej natury Chrystusa, Jego uniżenia i odrzucenia od narodzin w ubogiej stajni do momentu śmierci na krzyżu. Według niego analogia Greccio – krzyż, to nie skutek refleksji teologicznej Franciszka, czy przeprowadzonej przez niego biblijnej egzegezy, ale owoc głębokiego uczucia religijnego i odważnego sposobu myślenia⁴. Ponadto dla Biedaczyny zafascynowanego przykładem Syna Bożego, który dobrowolnie wybrał stan człowieka ubogiego i odrzuconego na margines społeczny, Bożonarodzeniowy żłóbek stanowi dowód na to, że słuszna była jego decyzja o staniu się ubogim wśród ubogich. Manselli zwrócił także uwagę na okres w życiu Świętego, rozpięty między dwoma wydarzeniami: Greccio i Alwernią, w którym wielokrotnie doświadczony bólem fizycznym i duchowym utożsamiał się z doświadczeniem Chrystusa cierpiącego, przez co zrozumiał istotę Jego miłości.

Podobne dalekowzroczne spojrzenie na wydarzenie w Greccio prezentuje papież Franciszek w podpisanym 1 grudnia 2019 roku liście apostolskim Admirabile signum, gdzie dowodzi, że poprzez swoje Wcielenie Jezus Chrystus usunął wszelkie odległości, które oddzielały Go od ludzkości i wzywa nas do uczynienia tego samego, czyli zbliżenia się do naszych braci i sióstr, aby ich objąć miłosierdziem, jak przypomina nam nauczanie Kościoła: „św. Franciszek z prostotą tego znaku, dokonał wielkiego dzieła ewangelizacji (…) W sposób szczególny, począwszy od swego franciszkańskiego pochodzenia, żłóbek jest zachętą do odczuwania, dotknięcia ubóstwa, które Syn Boży wybrał dla siebie w swoim wcieleniu. W ten sposób jest to pośrednio wezwanie do naśladowania Jego drogi pokory, ubóstwa, ogołocenia, która prowadzi od betlejemskiego żłóbka do krzyża. Jest to wezwanie, aby Go spotkać i miłosiernie służyć Mu w najbardziej potrzebujących braciach i siostrach”(Ammirabile signum 3)⁵.

Analogiczne przesłanie zawiera orędzie br. Roberto Genuin, ministra generalnego Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów, zawarte w liście⁶ zachęcającym braci do dziękczynienia i świadomego przeżycia wspominanych wydarzeń w Greccio. Zwraca uwagę na wartość ubóstwa będącego istotnym elementem franciszkańskiej duchowości: „Przejęty tajemnicą Słowa, które stało się ciałem, Franciszek odkrywa, że w ubóstwie leży jednoznaczna droga do podążania śladami Jezusa, od Jego narodzin w Betlejem do męki na górze Kalwarii. Aby jubileusz nie stał się jedynie świętem lub powierzchownym obrzędem, nie możemy zapominać, że miłość do ubogiego Jezusa jest ściśle związana, jako nierozerwalna rzeczywistość, z miłością do ubogich”, wzywa do weryfikacji osobistych obrazów Boga oraz braterskich relacji z wszystkimi ludźmi: „Jeśli jednak tym, co w sposób decydujący charakteryzuje tajemnicę Wcielenia, jest absolutna bezinteresowność i pokora Boga, to bezinteresowność i pokora są cechami, które muszą również w sposób wyraźny charakteryzować nasze relacje. To one, bezinteresowność i pokora, ochronią nas przed konkurencyjnym indywidualizmem, smutnym narcyzmem i pustą pogonią za władzą i prestiżem, które wciąż jeszcze są obecne wśród nas. Lepiej jest być uczciwym wobec siebie, uznać i zaakceptować ze spokojem nasze ograniczenia, nasze ubóstwo i niemoc; wtedy będziemy w stanie zaakceptować to również u innych i wejść z nimi w prawdziwe relacje. Uznanie zatem, że słabość jest podstawową rzeczywistością naszej ludzkiej kondycji, nie oznacza bierności czy rezygnacji: przecież to właśnie naszą słabość przyjęło Słowo. Nasza ludzka słabość wymaga od nas wielkiej odwagi i śmiałości, abyśmy mogli współpracować z innymi w imię sprawiedliwości i prawdy, wbrew iluzorycznej postawie siły i władzy”, zachęca do daru z siebie: „przekształćmy miłość, którą otrzymaliśmy, nie przywłaszczając jej sobie, w darmowy dar dla innych”.

Dnia 07 stycznia 2023 roku sześciu przełożonych generalnych Rodziny Franciszkańskiej (br. Massimo Fusarelli OFM, br. Carlos Alberto Trovarelli OFM Conv, br. Roberto Genuin OFM Cap, br. Amando Trujillo Cano TOR, Tibor Causer OFS, s. Daisy Kalamparamban AFBP, Wiceprzewodnicząca CFI-TOR) zainaugurowało Franciszkańskie Osiemsetlecie, czyli cykl ważnych wydarzeń z życia św. Franciszka: obchody Bożego Narodzenia w Greccio (2023), zatwierdzenie reguły (2023), stygmaty (2024), Pieśń Słoneczna (2025) oraz śmierć (2026). Inauguracja miała miejsce w kościele – sanktuarium w Greccio i rozpoczęła obchody podzielonego na 4 lata franciszkańskiego jubileuszu 800-lecia.

 

Chrystiana Anna Koba CMBB

 

1. Por. F. Acrocca, Franciszek bratem i nauczycielem, Kraków 2006, s. 32.
2. Tamże, s.36.
3. Por. W. Block, Wszystkim chrześcijanom. Duchowość Franciszka z Asyżu w świetle jego pism, t.III: Idąc Jego śladami, Kraków 2017, s. 152.
4. R.Manselli, Święty Franciszek z Asyżu. Editio maior, Kraków 2006, s. 433.
5. https://www.vatican.va/content/francesco/pl/apost_letters/documents/papa-francesco-lettera-ap_20191201_admirabile-signum.html – pobrano dnia 10.11.2023 r.
6. Br. Roberto Genuin OFM Cap,  list: Syn Boży stał się naszym Bratem,  1 stycznia 2023 roku. https://drive.google.com/file/d/1G0u0cW-7GMGTvyru8mAfnsx_gi39WasK/view, pobrane 19.11.2023 r.