„Wpatrywanie się w zwierciadło” oraz „bycie zwierciadłem”. Odpowiedź na duchowe wyzwania współczesnego Kościoła

Kościół oczekuje od wspólnot zakonnych nowego stylu życia, pełnego empatii, świeżości i radości, wolnego od sztywnych schematów, zdolnego do odpowiadania na stale zmieniające się warunki życia i potrzeby współczesnych społeczeństw i poszczególnych osób¹. Papież Franciszek wskazał na ważną rolę życia całkowicie oddanego kontemplacji w odpowiedzi na duchowe potrzeby współczesnego świata, porównując powołanie mniszek do latarni, które pozwalają żeglarzom trafić do portu. „Poprzez wasze przemienione życie i przez słowa proste, rozważane w milczeniu, ukażcie nam Tego, który jest Drogą, Prawdą i Życiem, jedynego Pana, który daje pełnię naszej egzystencji i udziela życia w obfitości”².

Aby adekwatnie odpowiedzieć na współczesne wyzwania związane z nieustanną odnową, siostry podążające ewangeliczną drogą zapoczątkowaną przez św. Franciszka i Klarę z Asyżu powinny być – z jednej strony zasłuchane w głos magisterium Kościoła, z drugiej zaś nie mogą tracić z oczu źródeł, z których wywodzi się ich charyzmat, a poprzez które mogą poznać i zrozumieć własną tożsamość i powołanie. Dlatego w niniejszej pracy głównymi punktami odniesienia w prowadzonej refleksji będą najnowsze dokumenty magisterium skierowane do sióstr kontemplacyjnych³ oraz pisma św. Klary z Asyżu⁴. Choć opatka z San Damiano żyła osiem wieków temu, treści zawarte w jej pismach w całej pełni ukazują wartość i ponadczasowość otrzymanego charyzmatu, który – jako dar Ducha Świętego – nie ulega dezaktualizacji⁵.

W pierwszej części niniejszej pracy zostanie omówiony symbol zwierciadła, który – jak twierdzi W. Block OFMCap – stał się jednym z typowych dla duchowości św. Klary⁶. Dalej temat powołania do „wpatrywania się w zwierciadło”, by następnie „stawać się zwierciadłem” dla innych, zostanie przełożony na praktykę życia codziennego sióstr oddanych kontemplacji w klasztorach klariańskich. Podczas pracy szczególna uwaga zostanie zwrócona na sugestie papieża Franciszka zawarte w Konstytucji Apostolskiej „Vultum Dei quarere”, dotyczące formacji, modlitwy, słowa Bożego, Eucharystii, spowiedzi, życia siostrzanego, autonomii klasztorów i federacji, klauzury i milczenia, pracy, środków komunikacji i ascezy⁷.

 

1. SYMBOL ZWIERCIADŁA W PISMACH ŚW. KLARY

Zwierciadło odbijające światło i odwzorowujące rzeczywistość jest używane przez człowieka od niepamiętnych czasów. Łacińskie słowo speculum oznacza wierne odbicie obrazu, przedstawienie, refleks, a swą etymologię wywodzi od czasownika speculor (oglądać, obserwować, kontemplować)⁸. Zwierciadło symbolizuje czystość, prawdę, mądrość, kontemplację, ale również próżność i wadę. W dziełach literackich jest rozumiane jako sposób dotarcia do innych wymiarów życia, a także jako pomoc w poznaniu samego siebie i własnej tożsamości. W duchowości lustro odnosi się do obrazu duszy, do podobieństwa stworzenia do swego Stwórcy, do podążania śladem świętych oraz nawrócenia człowieka na podobieństwo Chrystusa. Zwierciadło było symbolem bardzo popularnym w średniowieczu⁹.

Klara z Asyżu stosuje termin „zwierciadło” dwanaście razy w zachowanych do dziś pismach: w trzecim i czwartym liście do Agnieszki z Pragi oraz w „Testamencie”. W korespondencji z praską opatką obraz zwierciadła odnosi nadawczyni do samego Chrystusa, natomiast w „Te-stamencie” ukazuje powołanie sióstr do tego, by same stawały się zwierciadłami dla siebie wzajemnie, dla kolejnych kobiet, które wybiorą podobną drogę oraz dla wszystkich żyjących w świecie.

 

1.1. Wpatrywanie się w zwierciadło

W trzecim liście do Agnieszki z Czech opatka z San Damiano zaproponowała adresatce: „Wpatruj się umysłem w zwierciadło wieczności, wznieś duszę do blasku chwały, przyłóż serce do obrazu Boskiej istoty i przez kontemplację cała się przemieniaj w obraz samego Bóstwa, abyś i ty odczuła to, co odczuwają przyjaciele, kosztując ukrytej słodyczy, zachowanej od początku przez Boga dla tych, którzy Go miłują”¹⁰. Zachęta Klary wyrażona została w formie poetyckiej, opartej na anaforze, która w tym przypadku polega na rozpoczynaniu kolejnych wersetów tym samym łacińskim słowem ponere, często używanym w łacinie i przyjmującym rozmaite znaczenia, w zależności od kontekstu. Można je tłumaczyć jako: położyć, wznieść, oddać się, przyłożyć, postawić, ustawić. Klara nawiązuje tu do dwóch fragmentów biblijnych (Hbr 1,3 i 2Kor 3,18)¹¹. Warto zauważyć, że użycie tego samego czasownika ponere do wszystkich władz człowieka podkreśla pewną stałość i wytrwałość, z jaką mają być one utkwione w Chrystusie¹².

W ten sposób Uboga Pani przedstawiła adresatce swej korespondencji pewien sposób modlitwy, który angażuje całą osobę (jej umysł, duszę i serce) w kontemplowanie Chrystusa, jedynej miłości, zarówno Klary, jak i Agnieszki. To „wpatrywanie się”, „wznoszenie duszy” i „przy-kładanie serca” ma z kolei prowadzić do przemiany modlącej się kobiety na wzór Jezusa. Przemiana ta dotyczy zarówno umysłu, woli, jak i sfery uczuciowej¹³.

Klara z Asyżu nigdy nie odnosiła się do swojego doświadczenia modlitwy bezpośrednio, nie podała też usystematyzowanej i pełnej metody kontemplacji, jednak zaangażowanie, z jakim opisała wpatrywanie się w zwierciadło, pochłaniające umysł, duszę i serce, pozwala domyślić się czytelnikowi, że jest to droga, którą nadawczyni listu sama najpierw przebyła, by dopiero w dalszej kolejności proponować ją swej duchowej córce. Ma doświadczenie wielu lat głębokiej modlitwy, jak również jej owoców: wewnętrznej przemiany i „kosztowania ukrytej słodyczy” przebywania w bliskości z Przyjacielem¹⁴.

Po raz kolejny termin „zwierciadło” w odniesieniu do Chrystusa pojawia się w czwartym liście do Agnieszki z Pragi. Na zakończenie hymnu o uczcie Baranka Klara zapisała: „jest On blaskiem wiecznej chwały (Hbr 1,3), jasnością wieczystej światłości i zwierciadłem bez skazy (Mdr 7,26)”¹⁵. O ile w poprzednim liście Klara wskazała na Chrystusa jako zwierciadło w kontekście propozycji sposobu modlitwy, o tyle w ostatniej zachowanej korespondencji opatka z San Damiano ukazuje owoce zjednoczenia z Panem. Klara ma przed oczami Jezusa uwielbionego, przynoszącego radość mieszkańcom Jerozolimy niebieskiej, w którym doskonale odbija się działanie Boga Ojca¹⁶.

W kolejnych wersach tego samego listu Uboga Pani zachęca Agnieszkę do wpatrywania się w doskonałe zwierciadło, które odbija działanie Boga Ojca w trzech odsłonach ziemskiego życia Chrystusa. Dzięki temu oblubienica wcielonego Boga może przyozdobić się w cnoty: „W to zwierciadło co dzień wpatruj się, o królowo, oblubienico Jezusa Chrystusa (por. 2Kor 11,2), i ciągle w nim twarz swoją oglądaj, abyś cała, wewnętrznie i zewnętrznie, tak się przyozdobiła i otoczyła różnorodnością (Ps 45,15), kwiatami i strojem wszystkich cnót, jak przystoi, córko i najdroższa oblubienico najwyższego Króla”¹⁷. W codziennym wpatrywaniu się w zwierciadło Agnieszka ma się skoncentrować na trzech obszarach. Najpierw na ubóstwie Nowonarodzonego Jezusa: „Zwróć, proszę, uwagę na początek tego zwierciadła, mianowicie, na ubóstwo położonego w żłobie i owiniętego w pieluszki (por. Łk 2,12). O przedziwna pokoro, o zdumiewające ubóstwo! Król aniołów, Pan nieba i ziemi złożony w żłobie (por. Mt 11,25; Łk 2,7)”¹⁸. Klara proponuje kontemplację ubóstwa Jezusa w podwójnym wymiarze: tym zewnętrznym, materialnym, ale również ubóstwa Boga, Króla i Pana, który stał się bezbronnym dzieckiem¹⁹.

„Środkiem” zwierciadła jest pokora ziemskiego życia Jezusa: „W środku zaś zwierciadła rozważaj pokorę, przy tym błogosławione ubóstwo, niezliczone trudy i udręki, które wycierpiał dla odkupienia rodzaju ludzkiego”²⁰. Jezus podczas ziemskiego życia z pokorą zgodził się na wszelkie ludzkie słabości, udręki i cierpienia. Ostatnim przedmiotem kontemplacji ma być miłość Chrystusa, który oddał swoje życie dla zbawienia człowieka: „Przy końcu tego zwierciadła oglądaj niewymowną miłość, z jaką chciał cierpieć na drzewie krzyża i umrzeć na nim śmiercią ze wszystkich najhaniebniejszą”²¹. Ostatnia część zostaje przez Klarę rozwinięta, a Chrystus nazwany „zwierciadłem zawieszonym na drzewie krzyża”, które samo wzywa do kontemplacji swej męki: „O, wy wszyscy, którzy przechodzicie drogą, przyjrzyjcie się i zobaczcie, czy jest boleść podobna do tej, co Mnie przytłacza (Lm 1,12)”²²; Dalej opatka z San Damiano zachęca, aby dać pozytywną odpowiedź zwierciadłu, polegającą na kontemplacji i miłości. Nagromadzenie w tych kilku wersetach listu tak wielu czasowników związanych z wpatrywaniem się w zwierciadło, tłumaczonych kolejno jako: „wpatruj się”, „zwróć uwagę”, „rozważaj”, „oglądaj”, „przyjrzyjcie się i zobaczcie” ukazuje całe bogactwo doświadczeń i przeżyć Klary, która przez wiele lat angażowała całą siebie w bliską relację z Chrystusem. Wpatrywanie się w zwierciadło ma rozpalać w Agnieszce płomień miłości ku jej Oblubieńcowi i prowadzić ostatecznie do mistycznych zaślubin²³.

 

1.2. Stawanie się zwierciadłem

Kontynuacja duchowej drogi, która – od kontemplacji zwierciadła bez skazy, Jezusa Chrystusa w Jego ziemskiej drodze – prowadzi do dawania świadectwa i stawania się zwierciadłem dla własnych sióstr i dla wszystkich innych, ukazana została w „Testamencie”. Po dziękczynieniu za powołanie i inne dary Ojca miłosierdzia i wspomnieniu o proroctwie wygłoszonym przez Franciszka podczas odbudowy klasztoru San Damiano, Klara wskazała na odpowiedź, jaką siostry winny dać na otrzymane łaski: „Sam bowiem Pan postawił nas jako wzór i zwierciadło mające być przykładem, nie tylko dla innych, lecz również dla naszych sióstr, które powołał do naszego życia, aby i one były zwierciadłem i przykładem dla ludzi żyjących w świecie. Skoro więc Pan powołał nas do tak wielkiego zadania, aby z nas mogły brać wzór te, które są dla in-nych przykładem i zwierciadłem, powinnyśmy szczególnie błogosławić i chwalić Pana i umacniać się w Panu, by czynić dobrze”²⁴.

Klara pod koniec życia była świadoma licznych łask, które otrzymała w ciągu swojego sześćdziesięcioletniego pielgrzymowania. Nie pro-wadziło jej to jednak do samozadowolenia, ale z postawy wdzięczności i uwielbienia dla Dawcy wypływało pragnienie odpowiedzi, aby „oddać Panu talent pomnożony” (por. Mt 25,15-23)²⁵. Jak Chrystus w swoim ziemskim życiu odzwierciedla działanie Boga Ojca, tak siostry, z utkwionymi umysłem, duszą i sercem w Jezusie, swoim Oblubieńcu, mają odwzorowywać Jego ubóstwo, pokorę i miłość. Stają się w ten sposób zwierciadłami dla siebie nawzajem, następnie dla kobiet, które dołączą do kolejnych wspólnot pragnących prowadzić życie ewangeliczne na wzór San Damiano, a w końcu również dla wszystkich ludzi żyjących w świecie, którzy przychodzą do klasztorów, aby prosić o modlitwę, radę, rozmowę²⁶.
Misją sióstr w tym ujęciu byłoby przyjmowanie siebie i innych z taką miłością i oddaniem, jak uczynił to Chrystus, który „nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi” (Flp 2,6-7). Ubogie Panie stają się w ten sposób kolejnymi ogniwami jednego łańcucha zwierciadeł, które prowadzą od Boga do ludzi żyjących w świecie. Wymiarów wertykalnego (kontemplacja Chrystusa w Jego ziemskim życiu) i horyzontalnego (bycie zwierciadłem dla siebie wzajemnie) nie można od siebie oddzielić. Pełnia powołania sióstr obejmuje obie postawy²⁷.

 

2. ODNOWA WSPÓLNOT KLARIAŃSKICH W ODPOWIEDZI NA WEZWANIE KOŚCIOŁA

Zarówno Konstytucja Apostolska papieża Franciszka o żeńskim życiu kontemplacyjnym „Vultum Dei quaerere”, jak i wytyczne dla formacji mniszek kontemplacyjnych „Sztuka poszukiwania oblicza Boga” Dykasterii do spraw instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, które ukazały się w 2019 r., już w samych tytułach swoich nawiązują do szukania Bożego oblicza. Najważniejsze dokumenty magisterium Kościoła dla mniszek ostatnich lat wskazują to poszukiwanie jako główne zadanie sióstr oddanych kontemplacji.

Próbując przełożyć to wezwanie na język używany przez św. Klarę, można powiedzieć, że poszukiwanie to najskuteczniej może się odbywać poprzez wpatrywanie się, a nawet utkwienie umysłu, duszy i serca w zwierciadle, którym jest Chrystus. Misją natomiast klarysek wobec innych jest ułatwienie odnajdywania Bożego oblicza poprzez wierne odwzorowywanie w swoim życiu, powołaniu i wspólnocie ubóstwa, pokory i miłości Boga Ojca, objawionych w Jezusie.

Papież Franciszek wezwał mniszki do rozważenia konkretnych przestrzeni ich życia: formacji, modlitwy, centralnego miejsca słowa Bożego, sakramentu Eucharystii i sakramentu pokuty i pojednania, życia braterskiego we wspólnocie, autonomii, federacji, klauzury, pracy, milczenia, środków komunikacji i ascezy²⁸. Odnowa wspólnot i poszczególnych sióstr w proponowanych przez Ojca Świętego tematach może pomóc mniszkom, również tym, które wybrały drogę klariańską, aby coraz pełniej oddawać się nieustannemu wpatrywaniu się w zwierciadło, którym jest Chrystus, a także aby same stawały się zwierciadłami coraz czystszymi, zdolnymi jak najwierniej odbić blask Jezusa.

 

2.1. Formacja

Formacja została zdefiniowana przez papieża Franciszka jako niekończący się nigdy proces, ogarniający całą osobę, polegający na „upodobnieniu do Pana Jezusa i przyswojeniu sobie Jego uczuć w całkowitym ofiarowaniu się Ojcu”²⁹. W wytycznych na temat formacji mniszek autorzy, nawiązując do trzeciego listu św. Klary do św. Agnieszki, określili cel formacji jako „przemienianie w Tego, który jest kontemplowany”³⁰.

Aby siostra klaryska mogła upodobnić się do Chrystusa i wybierać dla siebie Jego postawy ubóstwa, pokory i miłości w codziennych wyborach i relacjach, powinna wejść na drogę coraz głębszego poznawania Go, przylgnięcia do Niego, by On sam – mocą Ducha Świętego – przemieniał jej sposób myślenia, postrzegania rzeczywistości, przyjmowania słabości swojej własnej i innych. Nie może się to dokonywać inaczej, jak poprzez rzeczywiste utkwienie wszystkich swoich władz w Zwierciadle bez skazy. Ta najważniejsza relacja może owocować rzeczywistą przemianą mniszki w kobietę dojrzałą, zdolną do całkowitego oddania się Bogu i ludziom.

 

2.2. Modlitwa

Modlitwa nazwana została przez Ojca Świętego „rdzeniem życia konsekrowanego” oraz „niezbędnym pokarmem dla kontemplacji”³¹. Opisuje on modlitwę liturgiczną i osobistą, która nie może być skupieniem na sobie, ale powinna obejmować wszystkich ludzi, zwłaszcza cierpiących³².

Nieustanne kierowanie swojej uwagi i uczuć na Chrystusa prowadzi do wychodzenia z ciasnego świata własnych przeżyć. Tylko Bóg wcielony może prowadzić modlącą się mniszkę do otwarcia się na siostry z własnej wspólnoty oraz na innych ludzi, słabych i potrzebujących, jak ona sama. Jezus może uzdalniać ją do służby i oddawania swojego życia, na Jego wzór. Aby jednak ten proces mógł się dokonywać, konieczna jest wytrwałość i gorliwość aktywnego, angażującego całą osobę „wpatrywania się”, „zwracania uwagi”, „rozważania” Zwierciadła bez skazy, do czego opatka z San Damiano zachęcała adresatkę swych listów.

 

2.3. Słowo Boże

W dalszej części Konstytucji Apostolskiej papież Franciszek wskazał na centralne znaczenie słowa Bożego³³. To właśnie przez codzienną Lectio divina siostry mają rozważać Ewangelię, poznając w ten sposób Chrystusa jako zwierciadło Ojca. Integralną częścią tej starożytnej praktyki jest dzielenie, do którego papież na nowo wezwał wszystkie mniszki.

Tu mogą się realizować obydwa wymiary wskazanego przez Klarę w jej pismach powołania sióstr: wpatrywania się w Zwierciadło poprzez modlitwę słowem Bożym i stawania się zwierciadłami poprzez dzielenie przemodlonym słowem z siostrami własnej wspólnoty i innymi osobami.

Dobrze jeśli we wspólnocie praktykowane jest regularne, najlepiej cotygodniowe, dzielenie słowem Bożym. Dopiero w kolejnym etapie można się tym słowem dzielić również z innymi. Ojciec Święty wskazuje na kapłanów, diakonów, osoby konsekrowane i świeckie³⁴. Jeśli tylko istnieje taka możliwość, klasztory klariańskie powołane są do otwierania swoich zewnętrznych przestrzeni dla osób pragnących wyciszenia, modlitwy, rozmowy. Jest to doskonała okazja, aby dzielić się owocami własnej modlitwy słowem Bożym.

 

2.4. Eucharystia i spowiedź

Kolejną ważną przestrzenią życia sióstr, którą należy poddać refleksji, jest Eucharystia i sakrament pokuty i pojednania³⁵.

Eucharystia wskazana jest przez papieża jako centrum życia konsekrowanego i kontemplacyjnego. Wszczepia ono tych, którzy w niej uczestniczą, w paschę Chrystusa. To w tym sakramencie w najwyższym stopniu następuje spotkanie z Jezusem³⁶. Jest to więc wyjątkowa przestrzeń „wpatrywania się” w Zwierciadło. W znaku chleba i wina siostry mogą kontemplować ubóstwo, pokorę i miłość Boga Ojca, który ofiarował nam swojego jedynego syna Chrystusa. Utkwienie wzroku w Zwierciadle może przedłużać się w adoracji eucharystycznej, która często praktykowana jest w klasztorach klariańskich.

Ojciec Święty zaprasza następnie siostry do kontemplowania miłosiernego oblicza Boga Ojca w sakramencie pokuty i pojednania. Jest to okazja do oczyszczania zwierciadła, jakim mają stawać się siostry, aby coraz pełniej i wierniej odbijać w sobie miłość Chrystusa³⁷.

 

2.5. Życie siostrzane

Doświadczenie komunii siostrzanej wypływa z miłości Ojca, napełniającej serca sióstr przez Ducha Świętego posłanego przez Chrystusa. Wspólnota klariańska ma być widzialnym znakiem tej miłości, a także przestrzenią, w której można jej doświadczać³⁸. W numerze 25 „Vultum Dei quaerere” papież Franciszek mówi wprost o wezwaniu do „odzwierciedlania Bożego sposobu bycia i dawania siebie” oraz o stawaniu się „odbiciem łaski Boga, Trójcy Miłości”³⁹. Dokument określił w ten sposób ważny wymiar bycia zwierciadłem, nie tylko przez poszczególne siostry, ale również przez całe wspólnoty.

Trwanie na kontemplacji Zwierciadła jest w stanie wyzwalać siostrę z egoizmu i uwrażliwiać ją na drugiego⁴⁰.

Życie siostrzane jest wskazaną mniszkom przez Kościół formą ewangelizacji i świadectwem dla współczesnego, pełnego podziałów społeczeństwa, że jest możliwa i piękna jedność w różnorodności⁴¹.

 

2.6. Autonomia klasztorów i federacje

Dzięki angażowaniu się w kierowanie swojego umysłu, duszy i serca ku Zwierciadłu bez skazy wspólnota może osiągać równowagę pomiędzy stałością swojego życia i wewnętrzną jednością, która sprzyja kontemplacji, a otwarciem na współpracę z innymi wspólnotami. Pomocą w unikaniu odizolowania się wspólnot jest przynależność do federacji lub stowarzyszenia klasztorów, które żyją tym samym charyzmatem⁴². Wzajemne poznawanie się i wymiana darami duchowymi i materialnymi pomiędzy wspólnotami daje kolejną okazję do stawania się zwierciadłami miłości Ojca.

Wytrwałe wpatrywanie się w Zwierciadło bez skazy pozwala siostrze, ale również całej wspólnocie, poznać i z pokorą przyjąć prawdę o sobie. Może umożliwić bardzo trudne rozeznanie w doświadczaniu kruchości, braku powołań i starzeniu się sióstr, które z czasem może prowadzić do uznania, że nie spełnia się warunków niezbędnych do zachowania autonomii i otwarcia się na przyjęcie pomocy z zewnątrz⁴³.

 

2.7. Klauzura i milczenie

Przestrzeń ciszy, która sprzyja kontemplacji i pogłębieniu relacji z Bogiem Trójcą i siostrami, jest chroniona przez klauzurę. Stolica Apo-stolska wskazuje na cztery jej rodzaje. Siostry, które obrały sposób życia na wzór wspólnoty z San Damiano mogą wybrać pomiędzy klauzurą papieską a konstytucyjną. Jest to kolejna przestrzeń doświadczania jedności w różnorodności⁴⁴.

Niezależnie od wybranej formy klauzury, wspiera ona atmosferę wyciszenia, chroni przed hałasem i chaosem świata, by z tym większym zaangażowaniem wszystkich władz móc wpatrywać się w Zwierciadło. Jest to również sposób dawania świadectwa i bycia zwierciadłami, ponieważ w dzisiejszym społeczeństwie coraz więcej osób szuka oaz pokoju i ciszy, które umożliwiają głębokie spotkanie osób.

 

2.8. Praca

Zgodnie z nauczaniem zawartym w Konstytucji Apostolskiej „Vultum Dei quaerere” praca wprowadza siostry „w ścisłą relację z tymi, którzy pracując odpowiedzialnie, żyją z owoców własnych rąk (por. Rdz 3,19), wnoszą swój wkład w dzieło stwórcze i służą ludzkości”⁴⁵. Pomaga też solidaryzować się z ubogimi⁴⁶, czyniąc w ten sposób możliwym doświadczenie i odwzorowanie ubóstwa „położonego w żłobie i owiniętego w pieluszki”⁴⁷.

Praca jest więc kolejnym ważnym wymiarem stawania się przez siostry zwierciadłami dla siebie nawzajem i dla innych pracujących.

 

2.9. Środki komunikacji

Kolejną przestrzenią, która wymaga rozeznawania, jest używanie nowoczesnych środków komunikacji. We współczesnym świecie kultura cyfrowa nie może pozostawać bez wpływu na wspólnoty klariańskie. Z jednej strony może ona dawać (i często daje) nowe możliwości korzy-stania z formacji, dostęp do informacji, publikacji, a nawet nową możliwość poznawania się wzajemnego ze wspólnotami własnego zakonu rozsianymi w najdalszych zakątkach świata⁴⁸.

Obok oczywistych korzyści współczesne możliwości komunikacyjne mogą stać się też „okazją do rozproszeń albo ucieczki od życia braterskiego we wspólnocie”⁴⁹, stając się przeszkodą w kontemplacji. Dlatego konieczna jest staranna formacja w tym zakresie, aby bezkrytyczne używanie narzędzi cyfrowych nie zakłócało wpatrywania się w Zwierciadło przez poszczególne siostry i całe wspólnoty⁵⁰.

Przestrzeń cyfrowa może się również stawać miejscem objawiania ubóstwa, pokory i miłości Boga Ojca poprzez dawanie świadectwa i dzielenie się własną duchowością.

 

2.10. Asceza

Ujmując ascezę w kluczu powołania do utkwienia umysłu, duszy i serca w Zwierciadle bez skazy, aby następnie stawać się zwierciadłami, chodziłoby o nieustanne oczyszczanie serca, aby uzdalniać je do kontemplowania Chrystusa i do wiernego odbijania w sobie Jego postaw. Asceza uzdalnia siostrę do życia „logiką Ewangelii, która jest logiką daru, zwłaszcza daru z siebie, rozumianego jako odpowiedź na pierwszą i jedyną miłość waszego życia”⁵¹.

Wymóg ascezy obejmuje wszystkie dziedziny życia sióstr wspólnot klariańskich, pozwalając dawać coraz wyraźniejsze świadectwo współczesnemu społeczeństwu⁵².

 

Nawet tak skrócona analiza tekstów św. Klary i najnowszego nauczania Kościoła pozwala zobaczyć w symbolu zwierciadła – rozumianym jako powołanie sióstr do nieustannego kierowania umysłu, duszy i serca ku Chrystusowi-Zwierciadłu bez skazy, który odbija miłość Ojca, aby następnie jako poszczególne siostry i całe wspólnoty stawać się zwierciadłami, odbijającymi w sobie miłość, pokorę i ubóstwo Boga – właściwą odpowiedź na zachęty Ojca Świętego, aby stale szukać miłosiernego Bożego oblicza i ukazywać je innym.

Z jednej strony łatwo zauważyć, że wierne realizowanie tego powołania do wpatrywania się w Zwierciadło, by się nim z kolei stawać, pozwala pełniej odpowiadać na wyzwania, które stawia przed klaryskami Kościół i świat. Dotyczy to zarówno odpowiedzi osobistej, jak i wspólnotowej.

Z drugiej strony, mając w pamięci to zaproszenie św. Klary, łatwiej siostrom podjąć refleksję i rozeznanie dotyczące proponowanych przez najnowsze dokumenty magisterium obszarów życia kontemplacyjnego. Wierność duchowości św. Klary daje wolność i kreatywność w szukaniu nowych form, właściwych dla współczesności i chroni przed błądzeniem po drogach, które mogą rozpraszać spójność życia i powołania sióstr i wspólnot.

 

Judyta Katarzyna Woźniak OSCCap

tekst został opublikowany w: Lignum vitae (24), Łódź 2023, s. 197-210.

Academia.edu

1. Por. Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Młode wino, nowe bukłaki. Życie konsekrowane od Soboru Watykańskiego II i wyzwania nadal otwarte. Ukierunkowania, (dalej jako: Młode wino), Warszawa 2017, s. 12-31.
2. Franciszek, Konstytucja Apostolska „Vultum Dei quaerere”. O żeńskim życiu kontemplacyjnym, (dalej jako: VDQ), Watykan 2016, nr 6.
3. Por. Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja wykonawcza „Cor orans” do Konstytucji apostolskiej „Vultum Dei quaerere”. O żeńskim życiu kontemplacyjnym, (dalej jako: CO), Watykan 2018. Por. także Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Sztuka poszukiwania Oblicza Boga. Wytyczne dla formacji mniszek kontemplacyjnych, (dalej jako: SpoB), Watykan 2019.
4. Wszystkie cytaty pism św. Klary pochodzą z: Święci Franciszek i Klara z Asyżu. Pisma, wydanie łacińsko-polskie, W. Michalczyk (red.), Kraków-Warszawa 2004.
5. Por. Młode wino, s. 20.
6. Por. W. Block, Połowie mej duszy. Komentarz do listów św. Klary z Asyżu, Kraków 2006, s. 249.
7. Por. VDQ, 12-35.
8. Por. D. Kowalewski, Zwierciadło, w: Leksykon duchowości franciszkańskiej, E. Kumka (red.), Kraków-Warszawa 2016, kol. 2219.
9. Por. tamże.
10. „pone mentem tuam in speculo eternitatis, pone animam tuam in splendore glorie, pone cor tuum in figura divine substantie et transforma te ipsam totam per contemplactionem in imagine divinitatis ipsius, ut et ipsa senctias quod senctiunt amici gustando absconditam dulcedinem, quam ipse Deus ab inictio suis amatoribus reservavit” 3LAg, 12-14.
11. Por. W. Block, Połowie mej duszy…, dz. cyt., s. 215-216.
12. Por. P.M. Kaczmarek, Analiza i interpretacja „Hymnu o świętej uczcie” z czwartego listu św. Klary z Asyżu, „Studia Franciszkańskie” 25(2015), s. 45-96.
13. Por. W. Block, Połowie mej duszy…, dz. cyt., s. 217-219.
14. Por. G. Cremaschi, A. Acquadro, Scritti di Santa Chiara d’Assisi, t. I, Commento, Porziuncola 1994, s. 188-189.
15. „quae cum sit splendor aeternae glorie; candor lucis aeterne, et speculum sine macu-la” 4LAg, 14.
16. Por. P.M. Kaczmarek, Analiza i interpretacja…, art. cyt., s. 81-82.
17. „hoc speculum cotidie intuere, o regina et sponsa Iesu Christi, et in eo faciem tuam iugiter speculare, ut sic totam interius et exterius te adornes, amictam circumdatamque varietatibus, omnium virtutum floribus et vestimentis pariter adornata, sicut decet filiam et sponsam carissima summi regis” 4LAg, 15-16.
18. „Attende, inquam, principium huius speculi paupertatem positi siquidem in praesaepio et in panniculis involuti. O miranda humilitas, o stupenda paupertas! Rex angelorum, Dominus caeli et terrae in praesaepio reclinatur” 4LAg, 19-21.
19. Por. W. Block, Połowie mej duszy…, dz. cyt., s. 275.
20. „In medio autem speculi considera humilitatem saltem beatam paupertatem, labores innumeros ac poenalitates quas sustinuit pro redemptione humani generis” 4LAg, 22.
21. „In fine vero eiusdem speculi contemplare ineffabilem caritatem qua pati voluit in crucis stipite et in eodem mori omni mortis genere turpiori” 4LAg, 23.
22. „O vos omnes qui transitis per viam, attendite et videte si est dolor sicut dolor meus” 4LAg, 25.
23. Por. 4LAg, 27-32.
24. „Ipse enim Dominus non solum nos posuit et formam aliis in exemplum et speculum, sed etiam sororibus nostris quas ad vocationem nostram Dominus advocabit, ut et ipsae sint conversantibus in mundo in speculum et exemplum. Cum igitur nos vocaverit Dominus ad tam magna, ut in nobis se valeant speculari quae aliis in speculum sunt et exemplum, tene-mur multum benedicere Deum et laudare et ad benefaciendum in Domino confortari am-plius” TKl, 19-22.
25. TKl, 18.
26. Por. C. Paolazzi, Il „Testamento” di Chiara d’Assisi: massaggio e autenticità, Milano 2013, s. 39-40.
27. Por. M. Sykuła, Testamenty św. Franciszka i św. Klary. Studium teologiczno-duchowe, Kraków 2010, s. 172-173.
28. Por. VDQ, 12.
29. VDQ, 13.
30. SpoB, 9.
31. VDQ, 16.
32. Por. tamże.
33. Por. VDQ, 19-21.
34. Por. tamże.
35. Por. VDQ, 22.
36. Por. tamże.
37. Por. VDQ, 23.
38. Por. VDQ, 24.
39. VDQ, 25.
40. Por. SpoB, 38-39.
41. Por. VDQ, 26-27.
42. Por. VDQ, 28-30.
43. Por. CO, 54-56.
44. Por. VDQ, 31-33.
45. VDQ, 32.
46. Por. tamże.
47. 4LAg, 19.
48. Por. VDQ, 34.
49. Tamże.
50. Por. SpoB, s. 108-113.
51. VDQ, 35.
52. Por. tamże.